“DA NE BUDE ONO STO JE BILO!”

GUVERNADUROVO VOJNICKO ANGAZOVANJE

“Osvrt” istoricara na guvernadurovo vojnicko angazovanje uglavnom je u funkciji “nijansiranja” opste “slike” o njemu, tako sto se nastoji minimizirati uloga i ucinak Jovana Radonjica na vojnom polju, ili ce mu samo odati priznanje da je bio dobar vojnik i hrabar ratnik u bitkama u kojima je ucestvovao, ali se ne navode sve njegove bitke.
Risto Dragicevic ima u fokusu prva tri guvernadurova ratna angazmana, dok o onima iz 1796.godine uopste i ne pise. O prvom angazmanu kaze:””Krajem avgusta ,te 1768. godine napali su Crnu Goru bosanski vezir, skadarski pasa i rumenlijski beglerbeg. Kako je mletacka republika bila zabranila prodavanje municije Crnogorcima pod prijetnjom smrtne kazne, to ovima neste ista, te Turci zauzmu sve do Ceva. Tek kada su Crnogorci uspjeli da otmu Turcima jedan veci transport municije, ponovo napanu na Turke i suzbiju ih. Izgleda da u ovim borbama nije Scepan pokazao mnogo licne hrabrosti, ALI JESTE MLADI, DVADESETOGODISNJI, guvernadur Jovan, kome ce se, u izdatoj mu diplomi poslije dvije godine, narocito istaci, DA MU SE NASLJEDNO GUVERNADURSKO ZVANJE U PORODICI POTVRDJUJE BAS ZBOG TOGA, STO JE 1768.godine “POKAZAL ZNAMENITUJU (uslugu) NASEMU OPSTASTVU PO PRIMERU DOSTOPAMETNIH PREDAKOV SVOIH? (Jedan od razloga “sakrivanja” ove guvernadurove bitke i hrabrosti iskazane u istoj je upravo “omalovazavanje” razloga i prava na guvernadursku nasljednost u njegovoj porodici -F.R).
Za drugi guvernadurov ratni angazman, Dragicevic kaze da se desio u vrijeme kada je Jovan Radonjic “bio jedini predstavnik vlasti u Crnoj Gori” i kada je “prezivio i najteze svoje dane”, a prikazuje ga, oslanjajuci se i na jedno pismo ruskog konzula A.Paladoklisa, koji se tada nalazio u Boki, kao dogadjaj karakteristican po tome:
Sto je guvernadur, inace “GLAVNI UPRAVITELJ CRNOGORSKI”, kada je vidio da crnogorsku vojsku od 8.000 ljudi na samom pocetku napustilo 3.000 Crmnicana, a da su za njima posli i drugi, zapalio svoju kucu (“da se Turci ne mogu pohvaliti da su je oni zapalili”) i izmakao se u visoke gore;
Sto je pasa skadarski :poceo traziti Jovana Stanisica i serdara Ivana Petrovica, i davao je veliku nagradu onome ko mu ih dovede mrtve ili zive”zbog toga sto su njih dvojica “ulozili sav trud” da mu se NE PREDA KATUNSKA NAHIJA, KAO STO SU TO DRUGE URADILE;
Sto je guvernaddur “molio za djejstvo kod ruske vlade, da posalje Crnoj Gori raznih vojnih potreba”, a ako ova “to ne misli uraditi”, da odobri preseljenje Crnogoraca u Rusiju;

Treci guvernadurov vojni angazman, kojega opsuje Dragicevic, jeste onaj iz 1788.godine kada je, na inicijativu Austrije i Rusije, koje su bile usle u rat s Turskom, “mnogo radio o pripremama za borbu”, o cemu svjedoce tri pisma:
-Prvo u kome “izvjestava ostroskog igumana Josifa Boskovica, kako je pozvao na ustanak Kuce,Pipere i dr. Plemena”;
-Drugo kojim “poziva bjelopavlicke glavare na ustanak”;
-Trece u kome “izvjestava krajem godine (17.decembra) pomenutog igumana o opstim pripremama za borbu”.

Djoko Pejovic takodje govori o tri konkretna Radonjiceva vojna angazmana.
-Prvi se odnosi na neuspjelo guvernadurovo nastojanje 1782. godine da borbu protiv Turaka pokrene u Brdima (Bjelopavlicima, Piperima, Moraci,Rovcima, Drobnjacima,Pivi), kojom prilikom je Brdjane uvjeravao “da ce pod zastitom ruskog i asutrijskog dvora zadobiti 'nasu i ko bude nakon nas slobodu i plate i lafe;”
-Drugi Radonjicev vojni angazman, o kome govori Pejovic, odnosi se na zbivanja iz 1785.godine kada su “Mahmud'pasine prijetnje Crnoj Gori” primorale “njene najuglednije licnosti, u ovom slucaju guvernadura Jovana Radonjica”, koji je “u odsustvu tek posvecenog mitoropolita Petra I bio glavna licnost u zemlji”, da “stupi u veze sa Mlecanima radi dobijanja pomoci u nekom vidu”.
-Trece Radonjicevo vojno angazovanje, o kome Djoko Pejovic govori bilo je ono na Martinicima i Krusima, gdje se guvernadur zajedno s Petrom I Petrovicem nasao kao predvodnik . “Crnogorci i Brdjani – kaze Pejovic- imali su na frontu u Martinicima cetiri odreda:prvi je predvodio Petar I sa dijelom glavara, DRUGI I TRECI ODRED guvernadur Jovan Radonjic s nekoliko serdara i vojvoda, a na celu cetvrtog nalazile su se starjesine naroda sa vecim ratnim iskustvom”.(
Zasto je ovdje vazno istaknuti da je bitnije sto je Petar predvodio jedan dio vojske, no guvernadur Jovan Radonjic dva dijela? - F.R).
Na Krusima, “prema podacima djakona Aleksija”, koje Pejovic apsolutno uvazava, “ucestvovalo je 6.590 Crnogoraca, od kojih je 3590 bilo pod komandom Petra I, a na celu drugog odreda od 3.000 ratnika nalazio se guvernadur Radonjic”.

Dragoje Zivkovic pise o tri ucesca Jovana Radonjica u ratnim operacijama, sva tri u kontekstu Mahmud-pasinih napada na Crnu Goru. Za konkretno guvernadurovo angazovanje tokom prvog Mahmud-pasinog napada, kaze:”da se odvijalo u krajnje nepovoljnim okolnostima, s obzirom na to da razjedinjenost koja je nastala medju nahijama (Crmnicka,Rijecka i Ljesanska nahija, separatno svaka za sebe, odluce da se pokore Busatliji, posalju taoce i plate harac), nije bila samo rezultat pasinog pritiska, vec i cinjenice da su “narodni prvaci iz pomenute tri nahije tesko podnosili to sto im je guvernadur Radonjic, bio nadredjen”,
- Da su Mahmud pasinoj vojsci “ od preko 25.000 ljudi”, koji su bili dobro opremljeni, Crnogorci “mogli da suprotstave svega 2.000 ratnika, na pravcu Mahmudovog nadiranja”, kojima je komadovao sam guvernadur...”,;
-da su prema mletackim izvorima, nakon pasinog izlaska na Cetinje, Crnogorci :odmah dosli k njemu da se pokore i daju taoce, OSIM 300 BORACA S RADONJICEM NA CELU KOJI SU BILI NEDOKUCIVI, sto je bio razlog da Mahmud obeca veliku nagradu onome ko mu dovede u logor guvernadura Radonjica i serdara Ivana Petrovica, ili donese njihove glave”;
-Tada je mletacki Senat odlucio “da skadarskom veziru treba dozvoliti da se bez rizika krece s trupama pored mletacko-crnogorske granice i da moze, ako se ukaze potreba, koristiti i djelove mletacke pogranicne teritorije”
-te na guvernadurov poziv za pomoc, izjava GRBLJANA “DA CRNOGORCI U NJIH NE MOGU POLAGATI NADU”,tako da su “tri crnogorske nahije ostale potpuno usamljene u sukobu s turskom vojskom i to bez dovoljno praha i olova”.

Za svo to vrijeme mitropolit Petar u to vrijeme je “BORAVIO U RUSIJI I BIO DUBOKO POTRESEN VIJESCU O Mahmud-pasinom pohodu protiv Crne Gore” za koji je saznao iz evropskih novina”, a Radonjic krvari braneci zemlju od vojske skadarskog vezira i pali svoju kucu da to ne bi ucinili Turci.

Niko od istoricara ne nalazi mjesta za pitanje: sto bi s Crnom Gorom bilo da je guvernadur Jovan Radonjic slijedio primjer mitropolita Petra I i uoci turskog napada na Crnu Goru, kao i on, neznano kud i na duzi rok posao u inostranstvo? I ne pitaju se: gdje bi se, u koju zemlju, “zemaljski gospodar” vratio da guvernadur nije branio Crnu Goru dok je on vani rjesavao neka druga, izgleda jedino njemu znana pitanja i probleme?

Istoricari izbjegavaju obavezu da kazu da je upravo guvernadur Jovan Radonjic bio JEDINA licnost koja se od Mahmud-pasinog prvog udara na Crnu Goru do bitaka na Martinicima i Krusima pominje kao CELNIK CRNOGORSKE VOJSKE u svim akcijama, JEDINI ZAPOVJEDNIK crnogorske vojske kome se povodom SVIH VOJNIH pitanja i akcija u tom periodu obracaju i domaci glavari i strani vojni komandanti, ratnik koji bitkama na Martinicima i Krusima NIJE IZVRSILAC MITOROPOLITOVIH NAREDBI, NEGO S MITROPOLITOM DIJELI KOMANDU, kako to i sam Pavicevic pise u svom tekstu O prvom pohodu Mahmuta Busatlije na Crnu Goru 1796, objavljenom 1956.godine.

Doda li se svemu tome da mitoropolita nije bilo u ratovima sve do Martinica i Krusa, a to je punih 12 godina nakon hirotonije, da je uprkos tome sto je preuzeo slavu za te sjajne pobjede i taj ratni angazman radio popola s guvernadurom Jovanom Radonjicem, da je s guverndurovim nasljednikom na toj funkciji (Vukom Radonjicem) takodje popola dijelio sve vojne, diplomatske i drzavne poslove izuzev rada na pripremama “skupstina” ciji je zadatak bio da smijene guvernadura, eto znatno mrsavijeg bilansa njegove angazovanosti od guvernadurove na vaznim drustvenim i drzavnim poslovima.


CRNOGORSKA ISTORIOGRAFIJA SE VEOMA TRUDI DA NAPISE I UTICE “DA NE BUDE ONO STO JE BILO!”