Da li guvernadurstvo u Crnoj Gori jos uvijek postoji? Ni jedan dokument o ukidanju ne postoji !

Naravno, to ne znači da nema autora čiji su teksktovi posvećeni guvernadursko-mitropolitskoj kontroverzi koji nemaju ambicije da svoj posao (zadatak) urade saobrazno zahtjevima i principima istorijske nauke i koji u pristupu svom predmetu ne pokazuju da ih interesuje nešto više od eksplikacije pukog pojavnog.
Ne znači ni to da nema autora koji su saglasni u pogledu toga:
-prvo, da guvernadursko-mitropolitska kontroverza nije „jednovalentna“, u smislu da je samo lična ili samo porodična, već da ima i neke ddruge (ideološke, političke, etičke i ine) dimenzije i konotacije;
-drugo, da ta kontroverza ne nastaje odmah (automatski) kad se guvernadurstvo pojavilo, već onda kada ono počinje da pokazuje svoju „pravu prirodu“;
-treće, da se ta kontroverza temelji na momentima i elementima objektivno i subjektivno nepomirljivog.
Znači, međutim, da saglasnost pojedinih autora u navedenom, ne znači automatski i njihovu spremnost da dosljedno istraju u nastojanju da principe nauke i njene rezultate, kakvi god bili, pretpostave nekim drugim „rezonima“ i „potrebama“, te da iz onoga čime se bave, umjesto sudova koji odgovaraju „jedino mogućem“ toku događaja u prošlosti i „logičnoj“ ulozi pojedinaca u njima, izvedu zaključke do kojih su došli primjenom odgovarajućih naučno-teorijskih principa i metoda. Najveći dio crnogorske istoriografske obrade guvernadursko-mitropolitske kontroverze karakterističan je upravo po tome što nastoji da, radi lakšeg i „sigurnijeg“ potvrživanja tako (s)poznatih „živith istina“, izbjegne svako „detaljisanje“ u pogledu njihovog dokazivanja, a time i rizik, s jedne strane, od sužavanja polja svog „kreativnog“ tumačenja onoga čime se bavi, i s druge, od suočavanja s manjkom argumenata za vrijeddnosne sudove koje izriče. Taj se njen „usud“ manifestuje u svim aspektima bavljenja ovom temom, a osobito u onim koji se odnose na objašnjenje:
-kako je i zašto došlo do međusobnog rivalstva, odnosno sukoba crnogorskih guvernadura i mitropolita;
-na kojim je ideološkim teorijskim i inim konsideracijama taj sukob nastao i koji su bili glavni sadržaji i osnovne forme njegovog ispoljavanja;
-koja su sredstva u tom sukobu korišćena, te kakvu je etičku i političku dimenziju taj sukob imao i što je u tom pogledu proizveo.
To je razlog što će ta pitanja biti predmet pažnje u ovom dijelu knjige i što će svakome od njih biti posvećeno posebno poglavlje.
"GUVERNADURSKO-MITROPOLITSKA KONTROVERZA U CRNOGORSKOJ ISTORIOGRAFIJI"

IDEOLOŠKE I TEORIJSKE KOMPONENTEGUVERNADURSKO-MITROPOLITSKE KONTROVERZE

Predmet pažnje u ovom poglavlju su stanovišta crnogorske istoriografije o ideološkim i teorijskim razlikama između guvernadurskog i mitropolitskog koncepta društvenog i državnog razvoja Crne Gore kao uzrocima njihovog uzajamnog sporenja i razmimoilaženja. U pitanju su kako njihovi različiti ideološki i teorijski pristupi određenju karaktera vlasti u zemlji i načinu njenog konstituisanja i funkcionisanja, tako i oprečna shvatanja u pogledu spoljnopolitičkih opredjeljenja.
Uvid u to koliko se i kako crnogorska istoriografija bavi ovim komponentama guvernadursko-mitropolitske kontroverze dvostruko je važan. S jedne strane, podjednako dobro može da posluži i kao pokazatelj stepena obuhvatnosti predmeta kojim se bavi, u smislu da li fokusira sve njegove važne aspekte, ili samo neke i, kao pokazatelj karaktera i kakvoće njenog razumijevanja suštine i smisla onoga čime se bavi i povodom čega nudi svoja objašnjenja. S druge strane, važan je i zbog toga što se bez njega ne može spoznati ni čemu vodi, ni kakve razultate može da produkuje pristup guvernadursko-mitropolitskoj kontroverzi kakvu baštini crnogorska istoriografija, za koji su karakteristični:
-mit o apsolutnoj intelektualnoj i svakoj drugoj superiornosti mitropolita Petra I nad svim ostalim akterima na crnogoskoj društvenoj sceni, usljed čega idejne i teorijske koncepcije drugačije od njegovih apriorno ne mogu biti validne i prihvatljive;
-zapostavljenost tzv. unutrašnje tematike, tj. razlika između guvernadura i mitropolita povodom ideja i projekata društveno-ekonomskog razvoja zemlje radi većeg bavljenja njihovim spoljnopolitičkim akcijama i orijentacijama;
-nastojanje da se unutrašnja društvena pitanja i problemi zemlje, povodom kojih nastaju suštinska razmimoilaženja između guvernadura i mitropolita, gotovo isključivo objašnjavaju kao posljedica njihovih različitih spoljnopolitičkih opredjeljenja.

Pretpostavka da pristup crnogorske istoriografije guvernadursko-mitropolitskoj kontroverzi sa platforme koju tvore navedene tri njene karakteristike jeste ono što najbolje i najpotpunije otkriva ukupan njen odnos prema ideološkim i teorijskim konideracijama u tom procesu, razlog je da im bude posvećena glavna pažnja u ovom poglavlju. I to tako što će svaka od njih biti posebno analizirana, po redosljedu kako su navedene.

Mit o apsolutnoj intelektualnoj i svakoj drugoj superiornosti mitropolita Petra I nad svim ostalim akterima na crnogoskoj društvenoj sceni, što ga crnogorska istoriografija uporno stvara, temelji se na trima „jakim“ komponentama:
-u prvom redu, na mitropolitovom čudesnom „prirodnom daru“ ili neke vrste „daru neba“ njegovoj ličnosti;
-zatim, na nedostižnim dometima mitropolitovog „praktičnog uma“;
-najzad, na „faktičkim dokazima“ o mitropolitovom neupitnom autoritetu i odlučujućem uticaju na rješavanje svih pitanja u zemlji.

Prvu komponentu (čudesni prirodni dar ili „dar neba“ mitropolitovoj ličnosti) najslikovitije i napotpunije promoviše Dragoje Živković u svojoj „Istoriji crngorskog naroda“, gdje, ponovimo to, o mitropolitu Petru I, pored ostalog, kaže: „Mnogo puta u prošlosti, kada je dospijevala u najdublju krizu podlovćenska Crna Gora imala je sreću da iz sredine svoga najvrijednijeg narodonosnog ekstrakta izbaci na površinu ljude od istorijskog formata koji je izbavljaju od kataklizme. Dogodilo se to i ovoga puta. Taj stegonoša koji će je provesti kroz teška iskušenja dvojako prijetećih sila razura, spasiti je od borodoloma i postaviti je na stabilne noge, biće ovoga puta Petar Petrović. Taj mladi neustrašivi borac, smireni i dalekovidi političar, koji utvrđuje dijagnoze i pronalazi efikasne političke medikamente za suzbijanje i razaranje unutrašnjih razornih sila i zaustavljanje spoljnbih orkana, koji prijete da satru njegovu zemlju i narod, postepeno će izrasti u gorostasnog državnika. Brojno mali crnogorski demos iznjedruje i postavlja na pijedestal istorije Petra I Petrovića Njegoša – ličnost koju su u njegovo vrijeme mogli poželjeti i mnogo veći civilizovani narodi Evrope“(Dragoje Živković: Istorija crnogorskog naroda, Cetinje 1992, tom II, str. 247).

Drugu komponentu (nedostižne domete mitroplitovog „praktičnog uma“) podrobno objašnjava Đoko Pejović u svojoj knjzi „Crna Gora u doba Petra I i Petra II“, gdje, o mitropolitu kaže: „Spremnošću da se od početka zalaže za opšte interese (a ne prije svega za interese plemena kojemu je pripadao) i oslanja na unutrašnje snage zemlje kao na odlučujući činilac u procesu osnivanja i razvitka države, Petar I je i mogao da rješava istorijske zadatke svog naroda. Realističko ocjenjivanje prilika u Crnoj Gori i Brdima zahtijevalo je od njega i odgovarajuću taktiku. Kao vrhovni poglavar zemlje, koja se na vrlo niskom stupnju društveno-ekonomskog razvitka počinjala konstituisati kao država, neminovno je izražavao i težnje k apsolutnoj vlasti u njoj. Opšta struktura zemlje, ujedinjenih crnogorskih i brdskih plemena, sa svim drugim svojstvima, institucijama i uslovima života njihovih pripadnika, nametali su mu u toku raznih događaja kombinovane puteve djelovanja. Autoritetom ličnosti mudrog političara, odvažnog i darovitog vojskovođe i državnika(Ruski oficir Bronjevski kaže za njega da je više ličio na nekog generala nego na mitropolita, kao i to da je „jedini od sviju arhijereja ovog svijeta koji je znao da u sebi sakupi dostojanstva koja se tako malo slažu sa arhijerejskom štakom“/Dušan Lekić: Spoljna politika Petra I Petrovića, Cetinje 1950, str. 216/), uspijevao je da na skupštinama naroda i glavara njegova riječ u stvari postane odluka svih. Duboko poštovanje njegovog dostojanstva izraženo je na narodnoj skupštini, održanoj u početku septembra 1797. godine, odlukom da se svaki onaj ko bi pokšao da mu ospori funkcije vrhovnog poglavara zemlje osudi kao krvnik i vjerolomnik 'svega černogorskog naroda'. Razumljivo je onda što ni na jednoj skupštini ( 1798,1799, 1803) nije biran ni u jedan organ države (praviteljstvo, sud). Redovno je predsjedavao vrhovnom zemljaskom sudu kad god se radilo o pitanjima šireg značaja, a u njegovom odsustvu sud se pozivao na vlast i ugled koji je on imao. Po pravu glavara zemlje mogao je i sam da donosi sudske odluke“(Đoko. D. Pejović: Crna Gora u doba Petar I i Petra II, Beograd 1981, str. 444).

Treća komponenta („faktički dokazi“ o mitropolitovom neupitnom autoritetu i odlučujućem uticaju na rješavanje svih pitanja u zemlji), najpreciznije i najrezolutnije je predstavljena u knjizi Branka Pavićevića:“Petar I Petrović Njegoš“. Pozivajući se na mitropolitovo uspješno posredovanje u smirivanju tenzija između porodica Radonjića i Đuraškovića, za koje uzgredno konstatuje da je bilo apsolutno djelotvorno („da nije bilo njegovog djelovanja i njegovih snažnih riječi – ko zna u što se mogao izroditi sukob“), Pavićević kaže: „Uticaj arhimandrita Petra u narodu bio (je) takav da se bez njegove riječi nije mogla s uspjehom okončati ni jedna stvar od opštenarodnog značaja“(str. 66). Razumije se da je tako veliki uticaj ove ličnosti manifestovan na samom početku njene političke karijere, dok još nije bila na vrhu crkvene hijerarhije, kasnije, kada je hirotonijom i tamo dospjela, mogao samo da raste, što uostalom potvrđuje činjenica da je guvernadur dobio protivnike čak i „tamo gdje je nekad imao uticaj i veze“ - u Crmničkoj nahiji.

Mit o kome je riječ nije samo emant fascinacije mitropolitovom ličnošću onih crnogorskih istoričara koji najviše doprinose njegovom stvaranju. Ima u njemu i nečega što bi se moglo nazvati izrazom njihovog „intelektualnog lukavstva“, kojim pribavljaju sebi dvije naizgled krupne koristi: onu, koju im donosi mogućnost da mitropolitovom apsolutnom mišlju, na koju se redovno pozivaju, „pokriju“ nedostatak vlastite kritičke; i onu, koju im donosi mogućnost da posredstvom fame o neupitnosti svega što „sveti vladika“ kaže – budući da to navodno predstavlja najviše što se o nečemu i nekome može reći – pokriju i ona svoja „logička“ rasuđivanja i presuđivanja za koja inače ni u teoriji, ni u praksi ne mogu naći realna uporišta. Nevolja je, međutim, što crnogorski istoričari angažovani na promociji tog mita ne primjećuju da naspram „koristi“ koju im donosi takva njegova racionalizacija nastaje mnogo toga što ne ide u prilog ni deifikovanom mitropolitu, ni njima samima. Nije u pitanju samo logička pretpostavka da bi kod neupitnih vrijednosti na kojima se temelji navodna mitropolitova superiornost svako ugrožavanje njene dominacije bilo ravno nacionalnoj katastrofi. Ne radi se samo ni o tome da kod postojanja sveznajuće, sverješavajuće i svemoguće, jedine recentne i decentne mitropolitove ličnosti, svi drugi (ljudi, glavari, pametari) u crnogorskom društvu, uključujući i one koji su spremni da radi neke lične koristi prodaju i dušu i zemlju, naprosto nemaju šansu da se iskažu. Više od svega toga crnogorskoj istoriografiji šteti to što idolopoklonstvom prema, inače mudrom i zaslužnom mitropolitu, na jednoj strani, lišava sebe mogućnosti da objektivno, na temelju izvora i argumenata, o jednom vremenu i ličnostima koje su mu davale pečat iizloži to što je saznala i čime raspolaže, i na drugoj, nerijetko biva primorana da, radi ispunjenja „zavjetne“ obaveze u pogledu održanja kulta mitropolitove svetosti i nepogrešivosti, označava kao vrlinu, ili najveći mogući politički domet i učinak, i ono što se ne samo objektivno iskazuje kao greška i promašaj, nego ga i sam mitropolit takvim smatra.

Više je primjera koji pokazuju da je crnogorska istoriografija pomenuti mit mogla da stvori samo na dvijema pretpostavkama: vlastitim projekcijama poželjnih svojstava obogotvorenog idola i previdima više momenata i elemenata koji o mitropolitu govore kao akteru političkih događaja u svojoj zemlji, s vizijom i misijom koju bitno određuju, pored ostalog, njegovi lični interesi da bude „neprikosnoveni gospodar“ i okolnosti da to može biti samo na štetu mnogih principa i interesa svoje zemlje. U protnom ne bi joj „promaklo“ i ne bi propustila da „primijeti“:
-da se mitropolitova sklonost da sam odlučuje o onom dijelu unutrašnje i spoljne politike zemlje koji nije bio pod „ruskom hipotekom“ nije pokazivala uvijek dobrom – ni za Crnu Goru, ni za njega samoga;
-da mitropolit, iako je „bio političar koji je i bez mnogo podataka umio da sudi o svim relevantnim političkim tendencijama na Balkanu i u Evropi“, ipak sam „nije mogao predvidjeti neke događaje od značaja za sudbinu Balkana, o kojima se odlučivalo na tajnim diplomatskim pregovorima“;(Branko Pavićević: Petar I Petrović Njegoš, Podgorica 1997, str. 409);
-da nijesu uvijek bili realni i dovoljno saglasni sa stvarnošću pojedini važni djelovi mitropolitovog projekta društvenog i državnog razvoja Crne Gore, osobito oni koji su se temeljili na pretpostavci da se njena sloboda i samostalnost mogu ostvariti pod okriljem velesile rezistentne prema idejama evropskog građanstva, kao nespojivim sa duhovnim vrijednostim i senzibilitetom slovenstva i pravoslavlja;
-da je mitropolitovo protivljenje razvoju gotovo svih ekonomskih, političkih i kulturnih vezha sa inorodnim i inovjernim Zapadom, radi dokazhivanja vjernosti Rusiji, Crnu Goru često dovodilo u izuzetno tešku situaciju, a njega samoga na očajniku pomisao da raseli Crnogorce po svijetu i time faktički likvidira zemlju;
-da je kod naroda „naviknutog“ da sluša i slijedi samo svog mitropolita, s padom njegovog entuzijazma i odlučnosti padao, makar i na kratko, tonus cjelokupnog društvenog pregnuća.

Lišena jednostranosti koje joj nameće recepcija guvernadursko-mitropolitske kontroverze iz sjenke mita što ga sama stvara, crnogorska istoriografija bi umjesto toga što uporno „apstrahuje“ pomenute momente i elemente društvene zbilje koju „opservira“, a koji pokazuju i „drugu stranu medalje“, primijetila da se tu ne radi ni o slučajnostima, ni o efemernim stvarima koje otkrivaju jednu drugu i drugačiju stvarnost mitropolitovih ideja i Crne Gore koja te ideje slijedi od one koju bi ona željela da svojim pisanjem predstavi. Riječ je o stvarnosti ideja o Crnoj Gori kao žrtvi sila izvan njene kontrole: osuđene da tavori na krilima nevjerice u valstitu egzistencijalnu moć; prinuđene da biološkom supstancom plaća fluidnu „pokroviteljsku“milost i naklonost „velike jednorodne i jednoplemene“ carevine; nesposobne dau ekonomskoj i svakoj drugoj razmjeni sa svijetom ode dalje od uvoza nešto „životnih namirnica“ (na čijoj preprodaji najviše profitiraju „gospodari“), odnosno izvjesne količine „praha i olova“ za stalni rat protiv „neksti“ i izvoza „zatočnika mrijet naviknutih“ kao ekonomskih emigranata, često s primišlju o njihovom potpunom preseljenju u neku drugu zemlju kao jedinom trajnbom rješenju – i njihovom i Crne Gore same. Samo na talasu tih ideja, odnosno „unutrašnje“ potrebe njihovih tvoraca da ih „pretaču u stvarnost“ zemlje koju hoće da predvode, mogao je da se razvije „osjećaj“ stalne potrebe da se Crna Gora brani od spoljne pošasti (pod kojom se smatra sve što ne dolahzi iz Rusije), odnosno uvjerenje da se to najbolje može postići podizanjem rampe na putu kojim bi u nju moglo ući bilo što drugačije od onog što dobija (jednorodnom i jednovjernom) istočnom magistralom. O implikacijama tih ideja, koje su nešto mnogo više od puke „ideološke fikcije“, osobito upečatljivo govori primjer odnosa mitropolitske struje prema „opasnosti“ da zemlja koju hoće da predvodi bude „zaražena“ idejam zapadnih susjeda koji se smjenjuju na njenim granicama – Austrije i Francuske. U prvom slučaju riječ je o odnosu ove struje prema znamenitoj „bečkoj deklaraciji“ iz 1779. godine dokumentu koji govori o pokušaju Crne Gore da odnose sa Austrijom gradi saobrazno stvarnim vlastitim potrebama, uz poštovanje osnovnih principa odnosa među slobodnim narodima i suverenim državama. U središtu drugog primjera su ideološko-teorijske konotacije odnosa mitropolitske struje prema prijedlogu fancuske vlade, koju deceniju kasnije, da radi razvoja svojih spoljnopolitičkih odnosa sa Crnom Gorom otvori na Cetinju konzulat.

„Bečka konvencija“ iz 1779. godine, dokument je nastao iz potrebe Crne Gore da u svojoj spoljnoj politici napusti strategiju oslanjanja samo na jednog „velikog partnera“ i nesigurnost koju to donosi zamijeni mogućnošću izbora onoga ko u datim okolnostima najviše odgovara. Ona je uz to i emant sazrele svijesti i potrebe da se zemlja uredi saobrazno osnovnim edejama i principima evropske civilizacije druge polovine XVIII vijeka, osobito onima koji se odnose na odvojenost crkve od države, uspostavljnje čvrstog pravnog poretka i podjelu vlasti. Takvu njenu prirodu potvrđuju insistiranje na tome da se odnosi između Crne Gore i Austrije regulišu po principu „da svaki sporazum treba da sadrži srazmjernu uzajamnost u koristima za obje strane“, kao i sadržaji:
-da crnogorski narod „razumije“ da sloboda koju donosi prisustvo stranih okupacionih trupa u zemlji „ne vrijedi mnogo u ovom prosvijećenom vijeku, ako ta sloboda nije usmjeravana u isto vrijeme mudrim zakonodavstvom koje reguliše građanske i privredne radnje, kao i ako nema tačne vojničke discipline, kojom bi mogao ne samo odbijati neprijatelja nego još biti od koristi svojim prijateljima i saveznicima“(Dušan Lekić: Op. cit., str. 46);
-da u slučaju vojnog sukoba s Turskom austrijski dvor „ugovorom o miru, koji bi se zaključio poslije toga rata izradi od Porte da ona formalno prizna našu slobodu i nezavisnost“(Isto, str.49);
-da „u slučaju da visoki dvor austrijski raširi svoje carstvo preko sadašnjih svojih granica i dalje od naše zemlje, rezervišemo sebi slobodu ispovijedanja svoje vjere, tako isto i potpunu slobodu, da po svojoj volji određujemo regule za svoje građanske, sudske i privredne poslove, jer smo riješeni da sačuvamo slobodu i nezavisnost, koje su naše pretke koštale toliko krvi“;
-da „ako se u crnogorskoj zemlji nađe kakvo prirodno bogatstvo u rudama ili sličnom“, austrijska blagajna može da učestvuje u dobiti, „kako bi se na taj način olakšali troškovi velikoga dvora“ za slanje austrijskih stručnjaka u Crnu Goru da joj pomognu u iskorišćavanju tog blaga;
-da se crnogorski mitropolit ubuduće rukopolaže u Karlovcima, „ ali samo dotle, dok Turci budu vladali Srbijom“ i ne bude se to moglo raditi u Peći, a „da uvijek bude izabran po starom običaju, tj. da ga biraju guvernadur, potčinjeni glavari i cio narod crnogorski;
-da pošto Crnom Gorom koja se dijeli na pet okruga kojim „upravljaju pet sedara, 2 vojvode i 34 kneza, a nad svima stoje guvernadur i mitropolit“, i „pošto su ti glavari duše koje pokreću cio narod“, austijski dvor odredi ovima „neku godišnju novčanu pomoć, u znak svoje proslavljene velikodušnosti, kao na primjer 4000 forinata godišnje guvernaduru, 3000 forinata mitropolitu, 1000 forinata arhimandritu ili mitropolitovu pomoćniku, 100 forinata prvom serdaru, po 50 cekina drugoj četvorici, 25 cekina devetorici vojvoda, po 12 cekina godišnje za knezove“.
Iza ovih ideja, karakterističnih po punom i jasnom opredjeljenja za očuvanje nezavisnosti zemlje i njeno građansko ustrojstvo po ugledu na razvijene evropske zemlje onog doba (o čemu, na primjer, sasvim dobro govori naznačeni hijerarhijski poredak najuticajnijih ličnosti u strukturi vlasti i način njihovog izbora), stala su svojim potpisima na „konvenciji“ sva tri člana crnogoske delegacije na pregovorima sa austrijskom vladom - guvernadur Jovan Radonjić, serdar Ivan Petrović i arhimandrit Petar Petrović. Ali, samo u trenutku njenog potpisivanja. Pokazalo se, naime, da saglasnost dvojice Petrovića s idejama izloženim u tom dokumentu nije trajal duđe od njihovog boravka u Beču. Odmah po povratku u zemlju oni su se odrekli tog dokumenta i u njemu izloženih ideja.
Razlog zašto je to učinjeno pojeidni istoričari različito tumače, ali su uglavnom saglasni da je u krajnjoj liniji u pitanju bila želja dvojice pripadnika mitropolitske struje da ne budu žrtve „guvernadurovnih prevara“, odnosno nastojanja da ih odvede tamo gdje oni kao pravi rodoljubi ne pripadaju, nego da ostanu tamo gdje im je mesto - na ideološkom i političkom kursu „jedine prave“ i za Crnu Goru „jedino prihvatljive“ proruske orijentacije.

Očigledno zadovoljstvo jednih crnogorskih istoričara takvim postupkom dvojice Petrovića, kojim je uz ostalo potvrđeno da je arhimandrit Petar bio „bezgranično odan Rusiji“, te da se od guvernadura i njegovih podvala „odmah otrgao“donijelo je drugim crnogorskim istoričarima, a preko njih i crnogorskoj istoriografiji u cjelini, izvjesne, ne male teškoće. Dakako, ne samo u smislu davanja odgovora utemeljenih na elementarnom logičkom objašnjenju, na pitanja kao što su:
-kako to da guvernadur Jovan Radonjić, „mletački i papski agent“, čiji je zadatak da „istisne ruski uticaj iz Crne Gore za račun austrijskog uticaja“, prvo ide u Rusiju da tamo traži pomoć i zaštitu, pa tek onda, kada Rusija odbije da primi crnogorsku delegacju koju on predvodi, ide u Beč i to ne sam, i ne krijući, već javno i s programom čijeg se političkog i etičkog sadržaja ne bi postidjela ni jedna svjerska diplomatija;
-što bi se desilo s guvernadurom Jovanom Radonjićem, „mletačkim i papskim agentom“ „antiruskoj misiji“, da je Rusija potvrdno odgovorila na crnogorske zahtjeve koje je on trebalo da joj izloži, akao „pokroviteljica“ Crne Gore je bila obavezna (makar moralno) da to učini, i čiji bi on agent tada bio;
-zašto bi guvernadur vodio sa sobom u Beč, kao svjedoka „svoje prevare“, upravo nekoga ko mu je „konkurent u borbi za vlast“, a uz to je još i „bezgranično odan Rusiji“;
-koja je to i kakva havarija u etičkom i političkom habitusu arhimandrita Petra Petrovića učinila da on – uprkos tome što je „bezgranično odan Rusiji“, i što je kao takav tako brzo pronikao u guvernadurovu „prevaru“ i namah se od nje otrgao – pet godina kasnije ipak ide u Karlovce da bi tamo, saglasno tački 11. „bečke konvencije“, koje se inače odrekao, bio hirotonisan i, što je još gore, ostvario to uz blagoslov „protivničkog“ (austrijskog) cara i preporuku „mletačkog i papskog agenta“ Radonjića?

Priča o „ordenu“, za koju se više detalja može naći u knjizi Branka Pavićevića Sazdanje crnogoske nacionalne države, takođe se odnosi na sredstva i metode političkog rada jednog od mitropolita (konkretno mitropolita Petra I) i takođe implicira stanovište da sve što mitropolit radi, radi „na jedino mogući i po svemu odgovarajući način“. Istina, u ovoj se knjzh takva formulacija ne ponavlja u tom vidu, ali je ona prisutna u gotovo svakoj njenoj ocjeni mitropolitovog erada. Konkretan primjer na kome to veoma jasno pokazuje, pruža opis promjena prilika u zemlji nakon bojeva na Martinićima i Krusima 1796. godine. Kaže se, naime, da su promjene što su nastupile u Crnoj Gori nakon tih bojeva snažno potvrdile veliku mitropolitovu misiju, kojoj u prilog ide i činjenica da su njegovi ratni uspjesi tako snažno odjeknuli u svijetu da je i u Petrogradu „raspoloženje“, stvoreno poslije vijesti o pobjedi na Martinićima, ustupilo mjesto „pravom ushićenju, pošto su pristigle vijesti o trijumfu na Krusima“.(U tim bojevima je uzgred budi rečeno sa dva odreda komandovao guvernadur Jovan Radonjić, dok je Petar komandovao jednim - F.R.). U centru priče je pokušaj mitropolita Petra I da taj veliki crnogorski vojni uspjeh iskoristi kao novi argument u prilog zahtjevu ruskom dvoru da već jednom realizuje svoje staro obećanje i zvanično primi Crnu Goru pod svoje pokroviteljstvo.

junackopleme wrote:Priča o „ordenu“, za koju se više detalja može naći u knjizi Branka Pavićevića Sazdanje crnogoske nacionalne države, takođe se odnosi na sredstva i metode političkog rada jednog od mitropolita (konkretno mitropolita Petra I) i takođe implicira stanovište da sve što mitropolit radi, radi „na jedino mogući i po svemu odgovarajući način“. Istina, u ovoj se knjzh takva formulacija ne ponavlja u tom vidu, ali je ona prisutna u gotovo svakoj njenoj ocjeni mitropolitovog erada. Konkretan primjer na kome to veoma jasno pokazuje, pruža opis promjena prilika u zemlji nakon bojeva na Martinićima i Krusima 1796. godine. Kaže se, naime, da su promjene što su nastupile u Crnoj Gori nakon tih bojeva snažno potvrdile veliku mitropolitovu misiju, kojoj u prilog ide i činjenica da su njegovi ratni uspjesi tako snažno odjeknuli u svijetu da je i u Petrogradu „raspoloženje“, stvoreno poslije vijesti o pobjedi na Martinićima, ustupilo mjesto „pravom ushićenju, pošto su pristigle vijesti o trijumfu na Krusima“.(U tim bojevima je uzgred budi rečeno sa dva odreda komandovao guvernadur Jovan Radonjić, dok je Petar komandovao jednim - F.R.). U centru priče je pokušaj mitropolita Petra I da taj veliki crnogorski vojni uspjeh iskoristi kao novi argument u prilog zahtjevu ruskom dvoru da već jednom realizuje svoje staro obećanje i zvanično primi Crnu Goru pod svoje pokroviteljstvo.

Evo kako sve to izgleda.
Uvod: „Glavni zapovjednik crnogorske vojske u oba sukoba sa skadarskim vezirom učvrstio se kao istinksi narodni vođ. Svako je u njega počeo da vjeruje i da od njega očekuje svestran preporod zemlje. Vladika je, kao izuzetna ličnost, osjetio da je nastupio istorijski trenutak, pa je koncentrisao svu duhovnu snagu da iskoristi priliku koju mu je istorija ponudila. Dalji razvoj događaja je svakim danom pokazivao da je Crna Gora u ličnosti Petra I dobila zemljaskog gospodara koji je realistično prosuđivao što njegova zemlja znači u vremenu i prostoru. On nije preduzimao ni jednu jedinu radnju kojoj nije mogao osogurati oslonac u narodu koji je suvereno predvodio“.
Teza: „Pošto je na vrijeme poslao zvanične izvještaje o toku zbivanja na opasnom ratištu protiv skadarskog vezira, vladika je ovlastio ruskog kancelara Ivana Andrejeviča Ostermana da kod ruskog vladara i ruske vlade pokrene razgovore o proglašenju zvaničnog pokroviteljstva nad Crnom Gorom. Pred sam kraj 1796. vladika donosi odluku da u Petrograd pošalje svog izaslanika Nikolu Ćirkovića (poznatog i pod imenom Nikola Davidović-Crnojević) sa pismenim zahtjevom o tome za rusku vladu“.
Antiteza: „Crnogorski zahtjevi stavili su u delikatan položaj i rusku vladu i ruskog vladara. Odreći se tradicionalnog uticaja kod Crnogoraca – ruska vlada nije željela, a prihvatiti da se Crna Gora javno uzme pod zaštitu – bilo je politički rizično zbog eventualnih protivradnji zvanične Evrope, a pogotovu otomanskog kabineta“.
Sinteza: „Pavle I donosi solomonsko rješenje. Ono je trebalo da zadovolji Crnu Goru, a da ne uznemiri bečkog saveznika i ne digne na noge opasnog protivnika na Bosforu. On, naime, prihvata odluku da vladiku Petra I nagradi najvećim ruskim ratnim odlikovanjem – Ordenom Aleksandra Nevskog prvog stepena, a petnaest crnogorskih starješina sa zlatnim i srebrnim medaljama“.
Ruski „odgovor“, mada u jednoj ravni „veličanstven“, radi čega je dolazak crnogorskog izaslanika sa vijestima o tome bio dočekan topovskim salvama i ruskim barjakom na manastiru u Stanjevićima, ipak nije bio na nivou mitropolitovih želja, pa je postupak obnovljen.

I opet trijada.
Nova (stara) teza: Mitropolit, „racionalni političar“, smatra da bi daleko važnije bilo da je ruska vlada „prihvatila njegov prijedlog o priznavanju javnog pokroviteljstva nad Crnom Gorom“, pa stoga krajem juna 1797. godine upućuje novog opunomoćenika „da u tom smislu povede razgovore s ruskom vladom“.
Nova (stara) antiteza: „Ni ovoga puta osnovni vladičin zahtjev nije ispunje. I imperator Pavle I i njegova vlada su ocijelini da za to ne postoje realne međunarodno-pravne mogučnosti“.
Nova (stara) sinteza: „A da ne bi izazvali razočarenje kod crnogorskog naroda i njegovog znamenitog vladara, i carska vlada i imperator Pavle I donose odluku da crnogorskom narodu dodijele jednogodišnju finansijsku subvenciju u iznosu od 1.000 zlatnika za izdržavanje Praviteljstva“.

junackopleme wrote:I opet trijada.
Nova (stara) teza: Mitropolit, „racionalni političar“, smatra da bi daleko važnije bilo da je ruska vlada „prihvatila njegov prijedlog o priznavanju javnog pokroviteljstva nad Crnom Gorom“, pa stoga krajem juna 1797. godine upućuje novog opunomoćenika „da u tom smislu povede razgovore s ruskom vladom“.
Nova (stara) antiteza: „Ni ovoga puta osnovni vladičin zahtjev nije ispunje. I imperator Pavle I i njegova vlada su ocijelini da za to ne postoje realne međunarodno-pravne mogučnosti“.
Nova (stara) sinteza: „A da ne bi izazvali razočarenje kod crnogorskog naroda i njegovog znamenitog vladara, i carska vlada i imperator Pavle I donose odluku da crnogorskom narodu dodijele jednogodišnju finansijsku subvenciju u iznosu od 1.000 zlatnika za izdržavanje Praviteljstva“.

Poenta čitave priče je na ruskom ordenu: „Nikad u crnogorskoj istoriji jedan orden nije odigrao takvu ulogu i dobio takvo značenje kao Orden Aleksandra Nevskog dodijeljen vladici Petru I. Otada crnogorski vladar, uz uobičajenu titulaturu, u svojim pismima nikad nije izostavljao i dodatak - 'Svjatago Aleksandra Nevskog kavaljer'“.
Sve ostalo u nastavku te priče u dobukoj je sjenci pomenute „promijenjene titulature“.
Opisujući tok događaja u jednom tako važnom, prelomnom trenutku crnogorske istorije, kad se zemlja nalazi na pragu novih izazova i iskušenja, ali i mogućnosti da nešto promijeni u unutrašnjem ustrojstvu i spoljnopolitičkoj orijentaciji istoričari ne nalaze za potrebno da odgovore na pitanje zašto se mitropolit kao „vidovit“ i „racionalan“ političar „vrti u krugu“, pa, umjesto da povuče neki uistinu odlučan potez u traženju izlaska iz teškoća u kojima se zemlja nalazi i dalje ostaje pri provjereno nefunkcionalnoj formuli „rusko pokroviteljstvo u zamjenu za odano sluđenje jednako spas za zemlju“, utemeljenoj na iluziji da se crnogorski društveni i drđavni problemi i sopstvena odgovornost za njih, mogu prenijeti na rusku adresu, te da će „proračunata“ Rusija žrtvovati neki od svojih (veliko)državnih interesa da bi ispunila „neugasle nade“ crnogorskih mitropolita u „cara gospodara“.

I još nešto.
Uvjereni, valjda da je takav odnost prema ruskom dvoru „ono pravo“, crnogorski istoričari takođe ne nalaze za shodno niti da postave pitanje zašto „suvereni mitropolit“ uopšte nekome šalje „zvanične izvještaje o toku zbivanja na opasnom ratištu“, niti da ponude odgovor na pitanje o kakvoj je crnogoskoj suverenosti pod tuđim „zvaničnim pokroviteljstvom“ riječ (jer Rusija je i pored svih „bliskosti“, ipak, strana zemlja).

A onda:
-ne nalaze mjesta ni za pitanje ima li u mitropolitovim postupcima nečega što bi se moglo, makar u formalnoj ravni, smatrati povredom etičkih i političkih normi, odnosno elementarnom uzurpacijom vlasti, s obzirom na to da save radi bez ičijeg odobrenja i da će „punu vlast“, tj. pravo da bude „načalnik, protektor i zapovjednik našego naroda“, a time i pravo da u njegovo ime saobraća sa inostranstvom, dobiti tek godinu kasnije (na inicijativu glavara triju nahija), a potvrdu da su „potezi“ koje je tada „vukao“ bili pravi (sa stanovišta njihove faktičke koristi za prevladavanje krajnje teškog stanja u kome se zemlja nalazila) – nikada;(Branko Pvićević: Izabrana djela, knj. VI: Studije, rasprave i članci /priredio Marijan Mašo Miljić, Podgorica 2007, str. 289);
-ne objašnjavaju ni otkud tako veliki značaj Ordena Aleksandra Nevskog za njegovog crnogorskog „kavaljera“, ukoliko se on ne ogleda u još većem i čvršćem mitropolitovom vezivanju za Rusiju, odnosno u činjenici da je, u rivalstvu sa guvernadurom, mitropolit „kao 'kavaljer rosijski' imao sve šanse da dobije punu podršku i od vodećg starješinskog sloja i od naroda,pa je guvernadur ostao kratkih rukava“;
-ne kažu ništa ni o tome da li ima ijedne stvari u svekolikoj priči o „prelomnom istorijskom trenutku“, odnosno o mitropolitu kao ličnosti koja svojim „istorijskim potezima“ taj prelom vrši, koja je zasnovana na dokumentu ili „dokazu“ koji nije proistekao „iz pera“ mitropolitovog, ili „dnevničkog zapisa“ odanog mu (ruskog) đakona Aleksija?
Ista „selektorska navada“ crnogorske istoriografije, karakteristična po tome što u mitropolitovim poduhvatima i akcijama odnosno u sredstvima i metodama kojima se on u tim akcijama i poduhvatima služi, nalazi samo pozitivno – snažno pulsira u njenoj priči o „slučaju Dolći“.

Priča o „slučaju Dolći“, doduše, nije neposredno povezana s guvernadursko-mitropolitskom kontroverzom, iako se ponegdje pominje da je i guvernadur učestvovao u političkim igrama iz kojih je taj „slučaj“ proizašao, ali je veoma važna za razumijevanje i objašnjenje opšte pozicije jedne od strana u njoj – mitropolitske. U toj priči je, inače,riječ o suđenju mitropolitovom sekretaru
Franju Dolćiju, optuženom za navodnu saradnju sa francuskom obavještajnom službom protiv interesa Crne Gore, o čijim nekim bitnim implikacijama Branko Pavićević kaže sljedeće: „Crnogorsko-ruski politički sukob 1803-1804. bio je događaj koji je (na početku) označio zadivljujući uzlet političke misli Crnogoraca. Događaj mirne duše možemo svrstati u najblistavije stranice poltičke istorije balkanskih Slovena. Na kraju je, poslije čudnog obrta istorijskih okolnosti, taj isti događaj bacio crnogorski narod u politički ponor i nanio mu takav moralni udarac, od koga se bilo teško oporaviti, pa je L. Tomanović bio prinuđen da kaže da on predstavlja 'mračnu mrlju u istoriji Crne Gore' i to baš na onoj njenoj stranici koju obilježava 'čista i uzvišena ličnosti vladike Petra I“(Branko Pavićević: Petar I Petrović Njegoš, str. 252).
Više „detalja“ čini priču o „slučaju Dolći“ izuzetno interewsantnom u pomenutom smislu. Iskazani riječima crnogorskih istoričara koji o tome pišu, neki od tih „detalja“ ovako izgledaju:
-Mitropolit Petar I je,neposredno pred izbijanje „slučaja Dolći“, tokom sporenja sa ruskim Svetim sinodom, odlučno branio crnogorsku nezavisnost. O tome,uostalom, govori i njegova znamenita poruka Rusima: „Mi nećemo ničije tutorstvo u našoj kući, nego želimo da smo slobodni i bićemo prijatelji svakome ko želi da je s nama u prijateljstvu. Ako ruski sveti oci misle da smo mi njihova pastva, varaju se jer mi ne sluđimo nkome osim bogu i svom otečestvu“(Jagoš Jovanović: Op. cit., str. 171).
-“Carski izaslanici Mazurevski i Sankovski uspjeli su da izglade ovaj spor i da uvjere Vladiku u 'prijateljsku naklonosst ruskog dvora i ruskog naroda' i da 'niko ne može uspjeti da unese zlu krv među naša dva jednoplemena i jednozakona naroda“.
-“S obzirom (na to) da se već predstavio crnogorskom narodu kao zaštitnik njegovih interesa pred trećim državama, u konkretnom slučaju pred Austrijom, Mazurevski je smatrao da je sazrio trenutak da pokrene pitanje istrage o crnogorsko-francuskim vezama. U načelu, inicijativi Mazurevskog neće se usprotiviti ni meritorni društveno-politički organi Vladikata Crne Gore s Petro I na čelu“(Dragoje Živković: Istorija crnogorskog naroda, Cetinje 1992, tom II, str. 320). Naprotiv, mitropolit Petar I, „koji je najbolje poznavao Dolćija i beskrajno vjerova u njegov visoki moral i potenje“, sa svoje strane „traži da ruski dvor formira komisiju koja će izvršiti temeljnu istragu o 'aferi Dolći'“(Branko Pavićević o tome piše drugačije: „Vladika je bio protiv suđenja Dolćiju. Kako se desilo da jedan dio članova vladičinog praviteljstva poklekne i dade pristanak na suđenje – teško je reći; o tome do danas nije pronađen nikakav pisani trag. No, bilo kako bilo, vladika nije želio da otvara suđenje nad slobodnim i nedužnim čovjekom, svojim iskrenim saradnikom i prijateljem. Tu je ulogu primio na sebe ruski novonaznačeni konzul u Crnoj Gori – Mazurevski“(Branko Pavićević: Sazdanje crnogorsk enacionalne države, str. 61).
-“U ovoj aferi Dolći nije bio uopšte ništa kriv, jer on nije vodio prepisku s Francuzima, već lično vladika“!(Dušan D. Vuksan: Op. cit., str. 138). „Dolći bez sumnje nije bio ničiji plaćenik; sve što je radio radio je iz ličnih pobuda i jedino u namjeri da koristi narodu, kome služi. Videći da Rusija 'pokroviteljstvuje' Crnu Goru samo praznim riječima, da je po savezničkom ratu ostavlja na milost i nemilost Turcima i da je specijalnog emisara poslala da dođe glave vladici, kome je on odano služio, onda nije čudo ako bi Dolći savjetovao vladiku, da skrene pravac crnogorske politike na drugu stranu. Sam razvoj događaja tome je pogodovao – Napoleon je postao komšija Crne Gore“. Štoviše, „blagodareći Dolćiju, vladika je promijenio mišljenje o suštini zbivanja u Francuskoj poslije velike revolucije, i vjerovatno po njegovim sugestijama, pokušao da uspostavi olitičke veze s Napoleonovom Francuskom“(Branko Pavićević: Sazdanje crnogorske nacionalne države, str. 60).
-“Na procesu je suđeno vladici Petru I Petroviću Njegošu, a na optuženičkoj klupi se nalazio njegov lični sekretar – Franjo Dolći“(Branko Pavićević: Petar I Petrovć Njegoš, str. 251). „Vladika se u ovom procesu ne vidi, on čak nije ni u Stanjevićima, gdje obično provodi zimu, već na Skadarskom Jezeru. O čitavoj ovoj aferi nije sačuvano ni jednoga slova, sem presuda“(Dušan D. Vuksan: Op. cit., str. 139).
-“I tuđilac i isljednik i presuditelj biće mu jedino Mazurevski. Kao čistu fasadu imao je iza sebe Sudsko vijeće Crngoraca od 18 članova na spisku. Od njih je samo sedmorica prisustvovala sudskom procesu, uz veliku porotu od 40 nepismenih seljaka, od kojih ni jedan po imenu nije poznat“(Dragoje Živković: Op. cit., str.321). Dušan Vuksan na istu temu piše: „Treba napomenti i to, da je sud, koji je sudio Dolćiju, bio nezakonito sastavljen. Sudsko odjeljenje praviteljstva sačinjavalo je 18 sudija i niko drugi osim njih nije mogao suditi Dolćiju. Međutim od ovih 18 sudija prisustvovalo ih je suđenju samo 7, a ostali članovi suda bili su četrdeset nepismenih seljaka, koji se u skoro pedeset godina vladičine vlade ne spominju nigdje ni jednom riječi“/Dušan D. Vuksan: Op. cit., str. 139).
-Epilog: Dolći je osuđen na smrt, ali je sud smrtnu kaznu „ovome izdajniku“ preinačio „na vječno njegovo u tamnici zatvorenje, gdje imade stojati okovan po nogama i rukama, ili dokle primimo odgovor od visokoslavnoga protektora Gosudara Imperatora Sverosijskoga“(Dolći je umro u ramnici 27. aprila 1805. „Po jednoj legendi bio je otrovan, po drugoj zadavljen, po trećoj živ uzidan, a po četvrtoj sam se objesio“/Dušan D. Vuksan: str. 140). Mitropolit Petar I je 20. januara 1805. dobio carevu gramatu u kojoj se kaže da su u Petrogradu uvjereni da u vladanju kako njegovom, tako i svih članova crnogorskog praviteljstva mogu prepoznati samo „primjere nepokolebljive privrženosti i predanosti njihove k ruskoj imperiji“. Dušan Vuksan kaže da je mitropolit ovom gramatom dobio „punu satisfakciju“.

Ocjena crnogorske istoriografije o ovom „slučaju“ sadržana je u stanovištima:
-prvo, da je ruski konzul u Crnoj Gori, Mazurevski, grubo narušio suverenitet zemlje u kojoj je bio akreditovan;
-drugo, da se radilo o „nebuloznom sudskom procesu“, odnosno „sudskoj lakrdiji“, za koju ne postoje svjedočanstva koja bi je opravdala;
-treće, da će „afera Dolći“ ostati „neprijatna negativna mrlja na jednoj od stranica onovremene, inače slavne crnogorske istorijske prošlosti“, jer „ma koliko u čitavom slučaju crnogorski vladar i njegovo praviteljstvo pokazali snagu svoga nacionalnog dostojanstva i građanske hrabrosti, natjeravši rusku carsku vladu na popuštanje – na kraju su ipak morali pokleknuti“;(Pavićević na drugom mjestu o tome piše: „Koliko su u čitavom slučaju Dolći-Vučetić-Plamenac i crnogorski vladar i njegovo praviteljstvo pokazali visok stepen ancionalnog dostojanstva i građanske odvažnosti – na kraju su pokleknuli“).
-četvrto, da se „za vjerovatno jedino može uzeti“ da mitropolit Petar I, „svojim iskrenim nesebičnim zalaganjem“ da zaštiti svog sekretara i prijatelja Dolćija, „nije mogao lično ništa više postići od onoga što je preduzeo“.
Izuzetno važnu dopunu tim ocjenama daje zaključak: „Konačno, na procesu Dolćiju je suđen i osuđen duh progresivne Evrope, s ciljem da se eliminiše i mogućnost da taj duh prodre u jednu državicu na Balkanu, izniklu z ognja oslobodilačkog rata. Događaji koji su podigli ugled Crne Gore u očima evropskog građanskog svijeta, na kraju su morali utonuti u sjenku pravoslavnog fundamentalizma svemoćnog ruskog imperatora. To je tragični aspekt ovih istorijskih zbivanja“(Pavićevć povodom „slučaja Dolći“ piše kako o jakobinskom duhu, čiji je prodor u Crnu Goru trebalo spriječiti, tako i o pravoslavnom fundamentalizmu ruskog carizma, a ne samo svemoćnog ruskog imperatora. On kaže: „Na procesu Dolćiju suđen je i osuđen duh progresivne Evrope. Trebalo je eliminisati mogućnost da jakobinski duh prodre u svijet naroda jedne državice iznikle iz teškog oslobodilačkog rata. Ta zemlja slobode nije imala snagu da se do kraja istrgne iz sjenke pravoslavnog fundamentalizma ruskog carizma“-Branko Pavićević: Sazdanje crnogorske nacionalne države, str. 61).

Ovakvom zaključku se, suštinski gledano, nema što dodati. Ipak, to ne znači da priča iz koje je izveden nije uskraćena za obajašnjenje stvarnih uzroka „tragičnog aspekta ovih istorijskih zbivanja“, koja su Crnu Goru, ne bez krivice i odgovornosti njenih kormilara, gurnula ne samo u „politički ponor“ nego i na sam rub svekolikog evropskog povijesnog zbivanja. Naprotiv, pokazujući da je, kad su u pitanju prelati-“gospodari“, spremna samo na to da slavi i veliča njihovu mudrost i državotvornost, hrabrost i odlučnost, crnogorska istoriografija neće da prihvati da i za njih važi princip po kome brod i kapetan dijele istu sudbinu.
I neće crnogorska istorijska nauka da kaže da, uprkos svim mjerama pritiska „kojima je ruski dvor iznudio pravo Mazurevskom da sam započne i dovrši jedan nebulozni sudksi postupak nad nevinim čovjekom koji je predano služio interesima crnogorske države i bio vrlo blizak i povjerljiv saradnik Petra I“, bez iznutra podignute rampe i datog mu prava da se ponaša kao gospodar, Mazurevski ne bi ako lako ušao u Crnu Gori i radio u njoj što mu je volja, kao što to nije mogla ni Otomanska imperija, sa svojom vojnom silom, ni Francuska, sa svojim „duhom progresivne Evrope“.
I neće crnogorska povjesnica da kaže da je prelat-“gospodar“, dozvoljavajući da mu „ruski izaslanici uređuju državu i „kroje pravdu“ u njoj po svojim zakonima, preuzeo na sebe, htio to ili ne, i svu odgovornost za ishod tog procesa i njegove posljedice.
I neće da kaže da se u „slučaju Dolći“ ne radi ni o „nebuloznom sudskom procesu“, ni o „sudskoj lakrdiji“, već o ciničnoj demonstraciji moći nekoga kome je onaj što o „svemu odlučuje“ i kojega „svi slušaju“ dozvolio da u Crnoj Gori, u ime njene tobožnje slobode i njene tobožnje nezavisnosti, stranac sudi njenim građanima po stranim zakonima i uopšte radi što hoće i kako hoće.
I neće ništa da kaže o etičkoj i političkoj strani sredstava i metoda „vladavine“ „vladara“, koji po cijenu žrtvovanja mogućnosti „da jakobinskih duh prodre u svijest naroda jedne državice iznikle iz teškog oslobodilačkog rata“ - spasava sebe i otvara put „državotvorcima“ koji će tom narodu ponuditi koncept organzacije centralne vlasti u zemlji saglasan „političko-strateškim antinapoleonovskim koncepcijama ruskog kabineta“(Branko Pavićević: Sazdanje crnogorske nacionalne države, str. 61).
I neće da kaže crnogorska istoriografija da bi se o popuštanju ruske carske vlade pred odlučnim otporom Crnogoraca moglo govoriti samo u slučaju da su Crnogorci odbranili svog mitropolita i njegovog sekretara Dolćija, ne dozvolivši da im Rusi sude i presuđuju, i ne prihvatajući više da se usred Cetinja poput pokajnika zaklinju nad carskim gramatama na trajnu vjernost „velikom pokrovitelju“.
I neće da kažu crnogorski povjesničari da su „crnogorski vladar i njegovo praviteljstvo“ popustili, ali ne radi spasa svog ponosa i prava da samostalno odlučuju o svojoj sudbin, već da bi pod neprikosnovenom ruskom kontrolom zadržali svoje pozicije, jer jakobinski duh progresivne Evrope ne korespondira ni sa vlašću prelata, ni sa ruskim projektom „odbrane“ Crne Gore od „spoljnih pošasti“.
I neće da kažu pisci crnogorske istorije da boravak „vladara“ na jednom kraju zemlje, ma kolika ona bila, u vrijeme dok mu na drugom kraju zemlje stranci sude ličnom prijatelju i državnom sekretaru, može da bude „taktički mudar“, ali nije državnički, jer tim činom, nezavisno od količine „duševnih bolova“ koji ga u tom trenutku razdiru, priznaje da mu je država protektorat, a on tuđi namjesnik.

Sud crnogorske istoriografije, po kome su Crnogorci neizbježno
„morali utonuti u sjenku pravoslavnog fundamentalizma svemoćnog ruskog imperatora“, neodrživ je barem u tri značenjske ravni:
-onoj, koja u filozofsko-etičkom smislu principijelno osporava mogućnost izbora kao takvog;
-onoj, koja „sugeriše“ da je u „slučaju Dolći“ baš sve bilo tako „udešeno“ da Crnogorci, zajedno sa svojim prelatom-“gospodarom“, ni na koji način nijesu mogli da izbjegnu „ruski scenario“ i eventualno odu na „drugu stranu“;
-onoj, koja neumoljivo pokazuje ne samo da je Crnogoraca i Crne Gore bilo i prije pojave „pravoslavnog fundamentalizma svemoćnog ruskog cara“ nego i da su nastavili da žive i onda kada više nije bilo ni „svemoćnog ruskog cara“, ni ruskog „pokroviteljstva“.
To što „crnogorski vladar i njegovo praviteljstvo“ nijesu imali (duhovne i druge) snage da pogledaju preko zida „obzorja“ pravoslavnog fundamentalizma, na čijem su talasu uz pomoć ruskog imperatora nastojali da se dokopaju kormila zemlje, i radi čega su na žrtvenik odanosti „velikom pokrovitelju“ spremno prinosili svakoga ko bi (željom da „duh Evrope“ unese u „malu državicu na Balkanu“, ili na drugi način), pokušao da ih u tome omete – nešto je sasvim drugo. Zašto sve to crnogorska istoriografija neće da kaže, već opštim lamentom nad „čudnim obrtom istorijskih okolnosti“ pokušava da amnestira lično odgovorne za crnogorski sunovrat, takođe je druga stvar. Jer, nikakvog čudnog obrta istorijskih okolnosti u „slučaju Dolči“ nije bil. „Slučaj Dolći“ bio je samo nešto glasniji krik Ibikovih ždralova nad sudbinom“vladara“ koji, u najboljem maniru rusko-slovenskog sindroma služenja tuđim gospodarima da bi se gospodarilo svojim narodom, traži „mjesto pod suncem“. Sve drugo je imalo posve prirodan tok u već standardnom trouglu: Rusi po svome – mitropolit iznenađen i uvrijeđen – Crna Gora sve dalje od Evrope i sve više za njom, bez šanse da napusti poziciju dvostrukog protektorata(formalnog otomanskog i faktičkog ruskog).

-“Još od ranije je austrijskim funkcionerima bilo jasno da kontakte sa Crnom Gorom, radi ostvarivanja planova protiv Turske, treba održavati isključivo s Petrom I i ljudima koje on opunomoći za to. Ponašanje guvernadura Radonjića uglavnom se zasnivalo na njegovim ličnim planovima, a ne na politici ostvarivanja interesa Crne Gore koju je trebalo i u očima Austrije učiniti što više značajnim vojnim i političkim činiocem na Balkanu. Bilo je razloga da i general Paulić u oktobru 1792. godine istakne da će bečki dvor poklanjati pažnju samo onim pismima koje Petar I bude svojom rukom napisao“.(Đoko Pejović: Op. cit., str.315).

Ovako govori guvernadur građanski obrazovan čovjek, koji se tokom školovanja u Rusiji upoznao sa Bekarijinim idejama prosvijećenog zakonodavstva, izloženim u njegovoj knjizi „O zločinima i kaznama“ koje je i carica Katarina II ugradila u svoj „Nakaz“:

"Osvrt" na kometar guvernadura Vuka Radonjića o smrtnoj kazni, koji je kod njegovog sagovornika, francuskog pukovnika Viale de Somijera, osim iznenađenja koje je izazvala „prirodna govornička obdarenost ovog čovjeka“, probudio nadu „da će nam reforma jednog dana, nadamo se, bar utjehu pružiti da vidimo kako se ispravlja nepravda nanijeta nevinima“. I ne bi mogla da ne zapazi guvernadurove riječi, koje, kako ih Francuz prenosi, glase: „'Bilo bi dostojno i svih razboritih i prosvijećenih naroda da iz svojih krivičnih zakonika sasvim izbrišu smrtnu kaznu. Tako se ubistvo osuđuje i sudski blagosilja! Budite dosljedni. Da li je zakonito čovjeku oduzeti ono što mu se zakonom ne može i vratiti'“.(Viala de Somijer: Istorijsko i političko putovanje u Crnu Goru, Cetinje 1994, str.40 ).

A ovako govori onaj kojima se "seljacka masa" ponosi: „Vladika Petar sazvao je narodnu skupštinu kod Cetinjskog manastira (maja 1816), na kojoj je glavarima i narodu ukazao na izdajničku ulogu guvernadura Radonjića. Tada je Vladika prvi put otvoreno napao guvernadura (Jagoš Jovanović: Stvaranje Crnogorske države i razvoj crnogorske nacionalnosti, Cetinje 1947, str. 196). Ističući da je mitropolit tada prokleo „otpadnike“, Jovanović nastavlja: „'Tuđega hljaba jedete i tuđe puške nosite, iskopnici, rekao im je Vladika, bog veliki neka vas uzme na sud što ste izdali narod i neka i potomstvo vaše pati zbog vašeg grijeha', proklinjao je on“.

Guvernadur Vuko Radonjic je bio kavalijer Sv. Ane i nosilac ordena Sv. Djordja:

Orden svete Ane (ili "Order St. En", ruski: Orden Svяtoй Annы) potiče iz Holštajna, a zatim je označavao ruski poredak viteštva utvrđenih od Karla Fridriha, vojvode od Holštajn-Gottorpa, od 14. februara 1735, u čast svoje supruge Ane Petrovne, kćerke Petra Velikog u Rusiji. Moto reda je "Amantibus Justitiam, Pietatem, Fidem" ( "Za one koji vole pravdu, pobožnost i vernost").
U početku orden je imao samo jedan red/klasu i zvao se Anin orden/red Ane.
Statutom Reda proglašenog 1735, ustanovljen je izgled crvenog emajliranog krsta na pozlaćenoj osnovi i slikom Sv. Ane u sredini krsta. Na poleđini postoje inicijali A.I.P.F.(Ana Imperatora Petra ćerka, ali ta slova takođe označavaju i stari moto reda "Amantibus Justitiam, Pietatem, Fidem" ( "Za one koji vole pravdu, pobožnost i vernost").
Godine 1742, Petar Karl Ulrih, vojvode Karla Fridriha sina, bio je prihvaćen za ruskog zakonitog naslednika . Po dolasku u Rusiju predstavio je Red/Orden nekolicini na dvoru. Dana 15. aprila 1797, njegov sin, Ruski car Pavle I , uspostavio je orden i kao deo sistema priznanja carske Rusije. Podeljen je u tri klase/reda i preimenovan kao "Orden Sveta Ana". Car Aleksander I dodao četvrti red 1815.
Orden svetog Ana, 2. klase (npr. prikazuje se "sa mačevima", za hrabrost u borbi, i kruna) i okačen je na traci širine 45mm.

Orden Svetog Djordja
Vojni Orden Svetog Velikomučenka Svetog Đorđa i Triumphant Georgije (takođe poznat kao Red svetog Đorđa Pobjednika) je orden carske Rusije i takođe, aktuelni ruski poredak viteštva, prvobitno osnovan 1769. od Katarine Velike i oživljen 1994. od strane Ruske Federacije. Ona se dodeljuje u četiri stepena, od prvog stepena do četvrtog. Najviši stepen je prvog stepena. Takođe je povezan krst, krst Svetog Đorđa i medaljom je nivčiji je nivo manji nego krst.
Ovaj orden je uspostavljen u Ruskom carstvu 26. novembra 1769 od Katarine Velike i imao je četiri stepena.
"Orden Svetog Đorđa" je takođe Viteškog Reda kojeg je osnovao Charles I u Mađarskoj 1325.
Krst Svetog Djordja ne treba mešati sa sv Džordža krstom.
Osnovan u Ruskom carstvu 1807, dodeljivan je podoficirima, vojnicima i mornarima za svoje vojno junaštvo. 1856.godine je podeljen na četiri stepena. Osoba na početku dobija četvrti stepen i naknadno biva unapređen u viši stepen za dalje akte hrabrosti. Onaj koji je dobio sva četiri stepena nosio je zvanje „ Polniы Georgievskiы kavaler“ (puni Kavalir Svetog Đorđa).


Krst Svetog Djordja je produžetak Reda/Ordena Svetog Đorđa, i kao i krst Svetog Đorđa dodeljivan u četiri klase, i to samo za ekstremne hrabrosti iskazane u lice neprijatelju.
Olikovanje Reda Svetog Đorđa mora da se nosi u skladu sa svojom prednošću (tj. viseg je ranga od bilo kog drugog osim odlikovanja Ordena svetog Andreja).


Petar I Petrovic je bio nosilac odrena Aleksandra Nevskog:

21. maja 1725, carica Katarina je prvi put uvela kao Carski Orden svetog Aleksandra Nevskog, kao jedan od najviših odlikovanja u zemlji. Aleksandrova fraza: "Ko god nam priđe sa mačem, od mača će poginuti" (parafraziranje biblijskog izraza: "Ko živi od mača, od mača će poginuti" Matej 26:52) je postala moto ruskih patriota. Orden Aleksandra Nevskog na taj način obnavlja sećanje na Aleksandrove borbe sa Nemcima, odnosno Aleksandrovu pobedu nad Teutonskim vitezovima. Prvobitno je dodeljuje uglednim ruskim građanima, koji su služili svoju zemlju sa ponosom, uglavnom kroz političke ili vojne službe državi. Tolstoj u Ani Karenjinoj je napisao da Orden svetog Vladimira i orden svetog Andreja su više počasti.

Drugi momenat, u stvari „nešto smjeliji“ projekat mitropolita Petra I za osnivanje sloven(sk)o-srpskog carstva, iz maja 1807. godine, takođe nastao „vjerovatno ne bez podsticaja sa strane“(Đoko D, Pejović: Op. cit., str. 447), ne dotiče se ni jednog pitanja unutrašnjeg uređenja zemlje izuzev prijedloga da uz prezidenta, koji bi bio rođeni Rus, kao viceprezident „bude imenovan crnogorski mitropolit, koji uživa narodno povjerenje, uvažavanje i ljubav, i po primjeru mitropolita karlovačkog, u Mađarskoj, da bude ukrašen titulom tajnog savjetnika i knjaza ruskog“, te da „za prestonicu ovoga carstva i za mjesto prebivanja prezidenta i vice-prezidenta“, treba „odrediti Dubrovnik, kao sredotočje pet oblasti koje ga čine“(Crnogorski zakonici 1796-1916 / priredili Branko Pavićević i Rade Raspopović, Podgorica 1998, knj. I, str. 53).
Ukoliko je guvernadur Vuko Radonjić eventualno i imao ambiciju da ospori ovaj mitropolitov, po nekim istoričarima „značajni projekat“ (Branko Pavićević: Sazdanje crnogorske nacionalne države,Podgorica 2004,u:Istorija Crne Gore, knj. 4,tom I, str.74), ili makar da konkuriše mitropolitu za mjesto viceprezidenta novog „carstva“, nije to učinio javno, ili na način koji bi za „drugu stranu“ bio odveć iritantan.(O guvernadurovoj isključenosti iz tog projekta indirektno govori i činjenica da mu nije dodijeljena jedna od medalja koje je ruski car, uz odgovor da „sadašnje okolnosti još ne dopuštaju da se pristupi organizaciji tog kraja“, poslao mitropolitu kao nagradu za trud uložen na izradi tog projekta.
Među dobitnicima medalja, navodi Dušan Lekić, nalaze se „ova glavna imena:
Sankovski, major Vojinović,SAva Petrović (brat Vladičin) i Stanislav Zec, glavni tjelohranitelj vladičin“).