Da li guvernadurstvo u Crnoj Gori jos uvijek postoji? Ni jedan dokument o ukidanju ne postoji !

KO JE KOME OPOZICIJA – GUVERNADURI MITROPOLITIMA
ILI MITROPOLITI GUVERNADURIMA
Na str/.262 i 263:
Ko koga osporava s ciljem da zauzme njegovo mjesto -guvernaduri mitropolite ili mitropoliti guvernadure – ako su u vrijeme kad proces unutrasnje politicke diferencijacije, konkurencije i konfrontacije pocinje da uzima maha,”pocetne prednosti u toj borbi”, kako Dragoje Zivkovic kaze, bile “na strani guvernadura Radonjica i pored toga sto nije uzivao neki veci ugled van svoje (Katunske) nahije”, a “dovoljan razlog za pocetno preimucstvo stajao je u tome sto je on ipak JEDINI COVJEK S TITULOM TOG RANGA i uz to jos S LEGITIMNIM NASLJEDNIM PRAVOM”?(D.Zivkovic:Istorija crnogorskog naroda, Cetinje 1992.tom II,str.246).
*...ako je “poslije Scepana Malog Radonjic zaista bio prva licnost u politickom zivotu podlovcenske Crne Gore?
*ako se ima u vidu odnos izmedju guvernadura i mitropolita, koji Dusan Lekic opisuje ovako:”Dva mitropolita (Sava Petrovic i Arsenije Plamenac -R.R.), dakle, vrse DUHOVNU VLAST u Crnoj Gori. Poslije smrti Scepana Malog, godine 1774. ni jedan ni drugi ne misle mnogo da upraznjavaju i svetovnu vlast. Zbog toga ovu vlast pridrzava guvernadur Jovan Radonjic, a pored njega se istice mladi arhimandrit Petar koji od ovog doba uzima vidnog ucesca u upravi zemlje”?(Dusan Lekic:Op,cit,.str.35).
*Ko je kome opozicija- ako se ima u vidu Dragicevicev zapis o guvernadurima, naveden u uvodu ove knjige, koji glasi:”Tako vidimo guvernadura, gdje vodi PRVU RIJEC NA SVIM SKUPSTINAMA NARODNIH GLAVARA I OPSTIM NARODNIM ZBOROVIMA – izgleda DA JE BIO PREDSJEDNIK I JEDNIM I DRUGIMA;
-Gdje KOMANDUJE skoro redovno s POLOVINOM CRNOGORSKIH TRUPA ZA VRIJEME BORBE S NEPRIJATELJIMA, dok je druga polovina pod mitropolitovom komandom;
-Da donosi presude po sporovima raznih plemena;
-PRVI potpisuje OD SVIH GLAVARA sve donesene odluke na skupstinama glavara i narodnim zborovima;
Pored toga guvernadur je PRVI potpisnik na Zakoniku iz 1796 i 1798, a presude o smrtnim i tezim kaznama donosi sam s glavarima bez mitropolita;
-Poziva narodne glavare i plemena na ustanak protivu Tuiraka i cini pripreme za ovaj;
-vodi prepisku sa svima stranim drzavama, od njih trazi pomoc za Crnu Goru, a sa ovima, sto je NAJGLAVNIJE, VODI PREGOVORE O MIRU I SKLAPA UGOVORE;
-Ide zajedno s mitropolitom radi pregovora o miru (kao 1809 i 1812 s Francuzima);
-Poziva glavare na zbor itd.
Ovo je valjda dovoljno da pokaze, kako guverndurstvo nije bila 'puka titula', vec da su mitropolit i guvernadur bile dvije najglavnije licnosti u Crnoj Gori, od kojih je – ja bih rekao -prvi mogao imati katkad i veci uticaj, a drugi vecu VLAST, ukoliko je ova mogla postojati pri plemenskoj organizaciji u Crnoj Gori”(Risto J.Dragicevic:Op.cit.,str.156.)


Ni mitropolit Petar II Petrovic nece propustiti priliku da ruske “pokrovitelje” podsjeti na to da njemu vlast u Crnoj Gori pripada po pravu nasljedja. On ce u svom memorandumu ruskom caru Nikolaju I iz 1837. godine ponoviti, kako Branko Pavicevic kaze, “istorijsko stanoviste” mitropolita Vasilija i mitropolita Petra I da je Zeta “poslije smrti 'knjaza' iz porodice Crnojevica potpala pod vlast crnogorskih i zetskih mitropolita” i da su oni od tada “bili” 'narodni vladari', a ta je duznost postala nasljedna u porodici Petrovica od 1696.godine”
Na str.221: Nejasnocu o kojoj je rijec ne potenciraju samo fakticke implikacije citirane odluke o izboru “novog crnogorskog mitropolita”, tj. cinjenica da se ta odluka odnosila na izbor mitropolita Savatija (1694), o cijim se svjetovnim (drzavnim i politickim) angazmanima ne pruzaju podaci koji bi potvrdili da je on tokom vrsenja celne duhovne funkcije odista vladao zemljom,.

Na str.224, (Radovan Radonjic "Guvernadursko-mitropolitska kontroverza u crnogorskoj istoriografiji):



KAD JE UKINUTO GUVERNADURSTVO?

KOLIKO JE PUTA TA INSTITUCIJA UKIDANA I KADA JE “KONACNO” UKINUTA?

Na str.459:
Doima se cudnim, ali je tacno, da povodom jednog i drugog postoji vise jednako (ne)vjerovatnih verzija. Ta zbunjujuca “raznovrsnost” nije izbjegnuta uprkos cinjenici da barem kada je u pitanju “definitivno” ukidanje guvernadurstva postoje dokumenta iz kojih se “vidi” da je to bilo u novembru 1830.godine, te da je 1832. godine potonji crnogorski guvernadur, Vuko Radonjic, zajedno sa porodicom, prognan iz Crne Gore.
Pod pojmom “ukidanje guvernadurstva” podrazumijeva se formalno-pravna odluku da se ta institucija ukine, a nosilac funkcije guvernadura ilisi prava i mogucnosti da kao narodni povjerenik ucestvuje u politickom zivotu zemlje.
Na str.460:
Tako, vecina istoricara je sklona tvrdnji da da je guvernadurstvo ukidano dva puta:jednom 1818.godine, nakon cega je ponovo “uvedeno”, a drugi put 1830.godine – definitivno.U zborniku Crnogorski zakonici 179-1916, opet pominje se 1817,godina kao vrijeme “oduzimanja zvanja guvernaduru Radonjicu”(knj. I,str.305,Crnogorski zakonici).
O pokusaju oduzimanja guvernadurstva 1808,godine osobito nakon uvida u nacin “apslolviranja”pitanja “izvora” na kojima se temelji prica o tome, jedino sto preostaje jeste pitanje: na cemu se uopste temelji istoriografsko kazivanje o tom dogadjaju?Pitanje je utoliko umjesnije sto guvernadur Vuko Radonjic, nakon tog “slucaja” veoma intenzivno ucestvuje u unutrasnje-politickom i spoljnopolitickom zivotu zemlje, a prisutan je i to zapazeno, i na ratistima – koliko i mitropolit ili vise od njega. I kao sto je 1807. zajedno sa mitropolitom, bio u “audijenciji” kod marsala Marmona, tako je 1809. zajedno s njim u Lastvi bio na sastanku s guvernerom Boke,kao i 1812. na Mircu na sastanku sa generalom Gotjeom, a tokom 1810. i 1811. najprije na “vojnom logorovanju: na Planinici, radi predupredjenja eventualnih akcija niksickih Turaka, a potom “ u borni sa skadarskim pasom zbog Pipera”. Uz vec opisane vojne angazmane u borbi protiv Francuza, te na pitanjima ujedinjenja Crne Gore i Bike, Risto Dragicevic biljezi da se guvernadur Vuko Radonjic 1813. godine potpisivao (vjerovatno ne slucajno) i kao (crnogorski) “namjesnik u toj “provinciji”.Zanimljiv je i podatak, koji navodi Dusan Vuksan, da se 6.oktobra 1825. sastala na Cetinju Narodna skjupstina povodom formiranja kmetovskog suda radi rjesavanja nekih sporova s Bikeljskom provincijom, ciju je odluku “potpisao Vukolaj Radonjic s titulom 'cernogorski i brdski gubernator”.
Na str.481:
Ista neodredjenost, nesigurnost, nedorecenost i visesmislenost prati i kazivanja crnogorske istoriografije o tzv. drugom, potonjem ukidanju guvernadursstva 1830.godine. Nema saglasnosti, ni o tome kad se ono tacno desilo, ni sto je sam cin “ukidanja” fakticki znacio, ni kad je definitivno rijesena “enigma guvernadurstvo”, ni sto je s “guvernadurovicima” nakon njihovog progona iz Crne Gore bilo.
Tako se na jednom mjestu kaze:”Vuko se tajno, 15.11.1830.godine, sastao u blizini Kotora sa austijskim generalom Tacom. O tome se saznalo na Cetinju. Guvernadur je po povratku iz Kotora uhapsen i izveden pred crnogorske glavare koji su ga 17.11.1830.godine, osudili na smrt. Na intervenciju vladike Petra II, smrtna kazna je preinacena u progonstvo.
Na drugom mjestu se pitanje ukidanja guvernadurstva apsolvira u formi kratke informacije, koja glasiL”Na samom pocetku Njegoseve vladavine, javili su se otpori njegovoj vlasti od strane crnogorskog guvernadura. Potpomognut glavarima, Njegos je ukinu cin guvernadura 1830.godine, a posljednjeg guvernadura, Vuka Radonjica, protjerao iz “Crne Gore 1832.”
Treci put se o ukidanju guvernadurstva kaze sljedece:”Kada je 30.10.1830. umro vladika Petar I, guvernadur Vuko je pokusao da ospori vlast novog mitropolita i crnogorskog vladara. On je u cilju zbacivanja Petrovica sa vlasti poveo tajne pregovore sa Austrijom. Sa austijskim generalom Tacom, tajno je pregovarao 15.11.1830. u mjestu Puc, kod Kotora. O tome se odmah saznalo na Cetinju, pa je guvernadur bio pozvan na skup narodnih glavara. Poslije saslusanja, skupsstina glavara ga je osudila na smrt 17.11.1830. ali je na zahtjev Petra II ta odluka zamijenjena odlukom o ukidanju guvernadurstva.
Tomica Nikcevic pise da je do konacnog ukidanja guvernadurstva doslo 1831.godine. Jagos Jovanovic pak sve smijsta u 1833. godinu i naprosto kaze:”Najzad polovinom januara 1833. gdine glavari su uhvatili guvernadurovu prepisku s austijskim generalom u Boki i preko njega sa Becom. Guvernadur je uhapsen i izveden pred sud. Sud ga je kao izdajnika osudio na smrt. Ali Petar II nije dopusstio da se nad njim izvrsi smrtna presuda, nego mu je tu kaznu zamijenio protjerivanjem iz Crne Gore. Aprila 1833. guvernadur Radonjic pod strazom je ispracen do Kotora, a iduceg dana protjerana mu je i porodica i tom prilikom spaljene su kuce Guvernadurovica na Njegusima.
Na str.485: pricu kazuje i mitropolit Petar II u svojim pismima Jeremiji Gagicu od 21. i 22. novembra 1830.gdine. U pismu od 21.novenbra mitropolit
ruskog konzula izvjestava o “onomadasnjem tajnom na Pucu, blizu Kotora, sastanku”guvernadurovom s austijskim generalom.
Sljedeceg dana ga u novom pismu, obavjestava o cilju i svrsi guvernadurovog odlaska na taj sastanak, te dogadjajima koji su nakon toga sastanka uslijedili....

Cetvrtu pricu o istom dogadjaju kazuje Dragoje Zivkovic i ona glasi:”Radonjic ponovo stupa u kontakt s austijskim vlastima u Kotoru, ne bili uz njihovu pomoc ostvario svoje prevratnicko djelo. Silazi on u Kotor i 28.XI 1830. sastaje sena Pucu pred juznim gradskim vratima s austijskim generalom Johanom Tacom, radi izrade zajednickog plana o detronizaciji mladog crnogorskog Suverena. Neki Crnogorsci koji su se slucajno zadesili u Kotoru, otkrivaju tajni sastanak i brzo o tome izvjestavaju PRIVREMENO VIJECE CIJI JE CELNIK BIO SAM RADONJIC.
Prema pojedinim istoriografskim tekstovima, moglo bi se kazati da u crnogorskoj istoriografiji nema saglasnosti cak ni oko toga da je guvernadurstvo 1830.godine, ili bilo kada kasnije, uopste ukinuto u smislu da je neko usvojio neki dokument u kome se to izricito kaze.


Sto se tice “konacne” presude o oduzimanju guvernadurstva 1830.godine Vukolaju Radonjicu, kao i najprije osude na smrt “pa na zalaganje “mladog gospodara”(u to vrijeme Njegos je bio samo kaludjer) oprosta zivota guvernaduru i osude na progonstvo kako njega tako i cijele njegove porodice ima nevjerovatnih “pretpostavki” na cemu se temelji sva istorija Crne Gore pisana do sada.
Akademik Radovan Radonjic u kapitalnom dijelu “Guvernadursko-mitropolitska kontroverza u crnogorskoj istoriografiji” na str.492 i 493. sasvim logicnoi ispravno zakljucuje:
-”Nasuprot ovim gotovo jednodusnim iskazima crnogorskih istoricara o tome da je guvernaduru izrecena smrtna kazna oprostena, s obaveznom napomenom da je za to zasluzan iskljucivo “mladi gospodar” Petar II Petrovic, stoje dva zanimljiva momenta kojih se gotovo niko od njih ozbiljnije ne dotice.
*U prvom slucaju radi se o cinjenici, na koju inace u jednom drugom kontekstu upozorava Dusan Vuksan, da kod crnogorskih mitropolita, ukoliko su i imali pravo da odlucuju o vec izrecenim sudskim kaznama, na probaciju (provjeravanje) nijesu dolazile jedino “presude smrtne kazne”.(D.Vuksan:Kad i kako je ukinuto guvernadurstvo u Crnoj Gori,str.1.), sto je drugim rijecima znacilo da duhovni gospodar nije mogao oprostiti smrtnu kaznu.

No niko se od istoricara ne osvrce na ovo pitanje, niti ga u bilo kom pogledu smatra relevantnim za svoje pisanje, makar utoliko da ospori navod Dusana Vuksana.
U drugom slucaju rijec je o tome da se veoma mali broj crnogorskih istoricara bavi pitanjem zasto je “mladi gospodar” oprostio guvernaduru smrtnu kaznu cim je ona izrecena. Samo dvojica njih, Djoko Pejovic i Tomica Nikcevic, tom pitanju poklanjaju odredjenu paznju. Pejovic, tako, veli: “Da ne bi doslo do veceg reagovanja njegovih pristalica, nad Radonjicem nije izvrsena smrtna kazna na koju su ga glavari osudili, niti je protjeran iz zemlje”.
Tomica Nikcevic, pak, kaze:”Ukidanjem ustanove guvernadurstva nije odmah doslo do protjerivanja guvernadura Vukolaja Radonjica. Petar II je znao da bi takva odluka mogla izazvati jos jace politicke trzavice, jer je guvernadur imao svojih politickih pristalica. O toj bojazni od politickog pokreta opozicije, Petar II pise Gagicu u pismu od 22. novembra 1830.godine i obavjestavajuci ga kako je na sastanku glavara guvernadur bio osudjen na smrt, napominje:”Nego, videci ja to da ne moze biti bez smutnje izidem pred poglavarima i pocnem ih moliti za sve to sto im je on do sad ucinio da mu oproste”. Svi ostali istoricari koji se bave pitanjem te abolicije izbjegavaju da kazu cak i ono sto sam Petar II priznaje, a to je da smrtna kazna nad guvernadurom nije mogla biti izvrsena “bez smutnje”.
Da li se radi o njihovoj nesigurnosti u to sto iza navodne odluke o aboliciji stvarno stoji, ili je rijec o svjesnom nastojanju da se eventualna nemoc “mladog gospodara” da stvar rijesi po KRATKOM POSTUPKU “pokrije” famom o njegovoj velikodusnosti – veliko je pitanje.
Nije u krajnjoj liniji iskljucena ni mogucnost da “dramaticnog scenarija”, barem u smislu kako ga prema navodima Tomice Nikcevica “mladi gospodar” prikazuje, uopste nije ni bilo.
Izvjestan razlog da se i tako moze razmisljati o citavom slucaju, daju barem tri momenta. Jedan momenat se odnosi na cinjenicu da ni o skupu (kako god se on zvao i ko god da je na njemu bio) na kome je guvernaduru izrecena smrtna presuda, ni o presudi samoj, nema inforamcija va onih koje u svojim pismima i izvjestajim ruskim diplomatama i austrijskim vlastima u Boki i Dalmaciji daje Petar II Petrovic.
Drugi momenat bi se mogao “prepoznati” u tome da Vuko Radonjic, uprkos iskustvu sa mitropolitovim ljudima koji su se “nagnali” na Puc u noci izmedju 15. i 16. novembra 1830. godine i uprkos tome sto je vec bio osudjen na smrtnu kaznu pa pomilovan, nije prestajao da radi, niti se krio, a prema pisanju Rista Dragicevica cak se i mitropolit Petar II (mada je tada jos uvije tek kaludjer – F.R.napomena),zauzimao za “bivseg guvernadura” i molio glavare “te su Radonjica izabrali za clana Senata”, sto se “vidi iz opsirne presude od 4./16/ januara 1832. godine, kojom je rijeseno da se Radonjic zatvori, a njegova porodica protjera iz Crne Gore”.(Risto J. Dragicevic:NJegosevo ukidanje guvernadurstva)
(Komentar F.R) - Primjecujete li nesto neobicno u naslovu djela : NjEGOSEVO ukidanje guvernadurstva”? Ne govori li sam naslov u cemu je se sastojalo svo grijesenje guvernadura u toku svojeg guvernadurovanja?Do sada smo svi shvatili da je “sav narod i glavari” odlucio da mu vise guvernadur ne treba i da su oni “ukinuli” guvernadurstvo?
Treci momenat bi se, u nesto smjelijoj interpretaciji njegovog iskaza, mogao naslutiti kod Branka Pavicevica, koji, vjerovatno nimalo slucajno, kaze da je za zatvaranje Vuka i Marka Radonjica i protjerivanje njihovih porodica iz Crne Gore 1832. godine “donesena pismena odluka Senata”. Ne cini se realnom pretpostavka da Pavicevic, ili neki od drugih autora, ne bi pomenuli postojanje takve “pismene odluke” iz 1830. godine da ju je bilo, kao sto je tesko pretpostaviti da bi Risto Dragicevic, da postoji ikakvih drugih “repera”, vrijeme druge guvernadurove smjene odredjivao samo na osnovu datuma pisama mitropolita Petra I guvernaduru Vuku Radonjicu i pisama ruskog konzula u Dubrovniku Jeremije Gagica novom duhovnom poglavaru, Petru II.

Na osnovu cega onda istoricari govore o smrtnoj kazni i aboliciji?
Kako uopste znaju da je bilo i jednog i drugog, ako o tome “izvorno” nijesu mogli da procitaju nista izvan onoga sto je u tom pismu na tu temu napisano i uz “najkreativnije tumacenje”, ne mogu tako sto utvrditi?

Zajednicka potka svih ovih verzije je prica o guvernadurovim tajnim planovima i vezama s Austrijom.Jedini izvor iz kojeg crnogorska istoriografija crpi podatak o toj guvernadurovoj “tajnoj vezi” i uopste o tome sto je guvernadur htio i radi cega je isao na “tajni” sastanak s austijskim generalom bila je recenica iz pisma Petra II ruskom konzulu Gagicu, od 22.novembra 1830.godine “da je guvernadur na ovom sastanku imao 'namjerenije prodati im (Austijancima) Cernugoru i na istu nametnuti pokroviteljstvo njino...” O kakvoj prodaji Crne Gore je rijec, Petar II ne objasnjava ni u tom pismu, ni bilo gdje drugo.
Sadrzaj Gagicevog pisma Vuku Radonjicu, bolje i potpunije od svekolike crnogorske istoriografije objasnjava kakva politika i cii fakticki interes stoji iza mitropolitske strane, tj. ko i zasto preferira ideju vansistemske i nadsistemske “vlasti” mitroplolita na racun zapostavljanja sistemski uredjene i pravno regulisane svjetovne vlasti u Crnoj Gori, i ko je i zasto “arhitekta” ukidanja guvernadurstva s ciljem da bi se odrzala “vlast” Rusiji vazda vjernih mitroplolita.
To potvrdjuje, iako nehoticno i Risto Dragicevic, kad kaze:”Ovako odlucno i jasno Gagicevo pismo narocito je karakteristicno roga radi, sto je on tek 25.novembra (7decembra) primio Njegosevo pismo od 22.novembra, kojim ga je Njegos izvijestio o guvernadurovom sastanku s austrijskim predstavnicima na Pucu i uz koje mu je poslao odluku narodnih glavara od 17.novembra, kojom je Radonjic
'lisen sluzbe i cina guvernatorskoga'.
Odlucnost Gagiceva prema ovom guvernadurovom postupku jos se bolje vidi iz Gagicevog opsirnog izvjestaja o ukidanju guvernadurstva, koji je poslao 29.novembra ruskom poslaniku u Becu, Dimitriju Pavlovicu Tatiscevu.
VIDOVITI Gagic, koji i PRIJE NEGO STO JE SAZNAO ZA ODLUKU crnogorskih glavara o ODUZIMANJU Vuku Radonjicu “sluzbe i cina guvernatorskoga” LISAVA Radonjica njegove titule pa mu u adresi svog pisma izostavlja ono “guvernadur” i oslovljava ga samo sa “GOSPODIN VUKOLAJ RADONIC ROSISKI KAVALER NEGUSJE”.

Str.498 DA LI JE SA VUKOLAJEVOM SMRCU KAO TADASNJEM “POSLIJEDNJEM” NOSIOCU TITULE GUVERNADURA U “TADASNJIM” GRANICAMA CRNE GORE PRESTALO DA POSTOJI GUVERNADURSTVO?
DA LI GA JE UKINULA “GRUPA PLEMENSKIH GLAVARA” “PODOBNIH I PROVJERENIH” predvodjenja “zemaljskim vladarom”, ili je to bio Jeremija Gagic (cija su pisma “sveta pisma” za 'ISTORICARE”?

Jeremija Gagic je prema izvjestaju Salera, na pitanje zasto je porodica crnogorskog guvernadura protjerana iz Crne Gore, odgovorio da je to bilo zato sto guvernadur nije htio da prizna Senat i da bi se to isto dogodilo i samom arhimandritu da je tako postupio”
Crnogorska istoriografija se oslanja na ocjene ruskih “duznosnika”:
”Guvernadurststvo se pokazalo kao neodrziva ustanova u Crnoj Gori, jer je zaista ometalo unutrasnje politicko sredjivanje i organizovanje drzavne vlasti. U politickoj borbi oko formiranja drzavnih organa, morala je pobijediti ona politicka struja u kojoj se organizovao jaci dio UNUTRASNJIH PROGRESIVNIH snaga crnogorskog drustva i koja je imala VISE MATERIJALNIH SREDSTAVA i SIGURNIJU POMOC IZ INOSTRANSTVA. Sve te PREDNOSTI u odnosu na guvernadura, imala je Cetinjska mitropolija, odnosno Petrovici.
Da ukidanje guvernadurstva i raspustanje Centralnog vijeca s guvernadurom na celu, radi “pravljenja prostora” za formiranje zakonodavno-politickog tijela, u cijem su se sastavu, pod ravnateljstvom dvojice ruskih “izaslanika”, NALAZILE ISKLJUCIVO LICNOSTI KOJE NE ZNAJU DA CITAJU I DA PISU, nije bilo emanat iskoraka ka velikom drustvenom i drzavnom preporodu nego jos vece podanicko priklanjanje zemlje i “mladog gospodara” ruskom dirizizmu i hegemonizmu. (na str.645 /Radovan Radonjic/Guvernadursko-mitorpolitska kontroverza u crnogorskoj istoriografiji,).

Ni za Jovana Radonjica, kao ni za oca mu “znamenitog” Stanislava, istoricari nijesu saglasni u mnogo cemu, pa nio u pogledu toga kad je postao guvernadur, kakva je licnost bio i koliko je uspjesno ili neuspjesno vrsio svoju tridesetosmogodisnju funkciju. Nijesu saglasni cak ni oko toga kada je guvernadur Jovan Radonjic umro.
Dusan Vuksan tako, navodi da je guvernadur umro “ krajem avgusta” 1802.godine., Branko Pavicevic, jednom kaze da je to bilo krajem 1802.godine, a drugi put navodi da je to bilo 3/15/ septembra 1802.godine.Risto Dragicevic navodi jedan austrijski izvjestaj iz Boke od 3.septembra 1802.godine u kome se kaze da je “umro dosadasnji guvernadur Crne Gore Radonjic”.Autori odrednice u Istorijskom leksikonu Crne Gore daju podatak,pod odrednicom Guvernadur:”Bio guvernadur od 1770. do 1803.godine”.Drugi podatak, sadrzan u odrednici “Jovan Radonjic',glasi: Radonjic Jovan (1747. - 1803.) - crnogorski guvernadur od 1764. do 1803.godine.” (Porodica naravno zna da je datum njegove smrti 8/21.jul 1803. - F.R.).

O tome kada je i zasto Jovan Radonic izabran za crnogorskog guvernadura, u crnogorskoj istoriografiji se moze sresti vise verzija:
Po TUMACENJU Rista Dragicevica, na primjer, Jovan Radonjic je izabran za guvernadura 1764.godine.Sam cin izbora, kako ga Dragicevic opisuje, pozivaju se na JEDNU PRICU Vladana Djordjevica o dogadjajima iz 1781.godine, ovako se odigrao:”Pre 17. godina usled cobanske svadje doslo je do krvavog sukoba izmedju Njegusa Katunske i Ceklica Rijecke (!) nahije. U tom sukobu jeda je Ceklic, rodjak Serdara Djuraskovica, ubio jednog Njegusa, i to Radonjica, starijeg brata sadasnjeg guvernadura, kome je onda bilo 17.godina, i odne je oruzje ubijenoga.Da bi se doslo do izmirenja izmedju zakrvljenih bratstava, izabran je tada mladi Joko Radonjic za guvernadura”.Radonjicima je dakle, po ovom TUMACENJU guvernadurstvo po DRUGI PUT pripalo kao kompenzacija za oprost krvi, a ne kao emanat sljedja, priznanja, zasluge.( I ovdje porodica naime zna da je do oprosta krvi i izmirenja “zakrvljenih” porodica doslo tek mnogo kasnije, kada se sin Marko Radonjic,sin Jovanov, ozenio cerkom Djuraskovica – F,R.).
Dragoje Zivkovic o izboru Jovana Radonjica za guvernadura govori drugacije. Po njemu, Jovan Radonjic je izabran za guvernadura 1767.godine,kada je mitroplolit Sava, na zahtjev Scepana Malog, pristao da “izrsi rekonstrukciju guvernadurstva”. Konkretno, radiolo se o sljedecem:”Scepan je od svoje pojave, imao uza se bivse guvernadurovice koji su svu svoju mrznju s Vasilija, poslije njegove smrti, prenijeli na mitropolita Savu. Stoga je insistirao da Sava (sto je automaski znacilo i svi oni glavari koji su mu bili naklonjeni) prihvati prijedlog da se mladji sin bivseg guvernadura Stana (jer je stariji Vukale vec tada bio mrtav pavsi kao zrtva krvne osvete) Jovan-Joko, PONOVO DOVEDE na taj polozaj.Tako je i bilo (kako kaze Zivkovic dalje, a kako izvori potvrdjuju): “Na Opstenarodnom zboru, odrzanom na Cetinju 17.X 1767.godine, u prisustvu PREKO 4.000 ljudi, za novog guvernadura je proglasen Jovan-Joko Radonjic, sin ranijega guvernadura Stanislava_Stana.”
.Autori odrednice u Istorijskom leksikonu Crne Gore daju podatak,pod odrednicom Guvernadur:”Bio guvernadur od 1770. do 1803.godine”.Drugi podatak, sadrzan u odrednici “Jovan Radonjic',glasi: Radonjic Jovan (1747. - 1803.) - crnogorski guvernadur od 1764. do 1803.godine.”

Redaktori Istorijskog leksikona Crne Gore, Serbo Rastoder i Zivko M.Andrijasevic, pak, u svojoj Istorji Crne Gore (Podgorica 2006), na istu temu pisu:”Tek nakon Vukoticeve smrti 1764. godine, za guvernadura je izabran Jovan, sin Stanislava Radonjica. ( U zelji da se “potvrdi” teorija da su Vukotici ponovo bili guvernaduri poslije smrti guvernadura Stanislava Radonjica i tvrdnje Vasilijeve ovdje autori pogresno “tumace” ime Vukolaja,Vukajla,Vukala Radonjica koji je te, 1764. umro, i zamjenjuju ga Vukalom Vukoticem – F.R.).
Dusan Otasevic cak navodi podatak da se Jovan Radonjic “kao guvernadur prvi put pominje 1770. godine, u istom dokumentu u kome se prethodni guvernadur Vukale Djikanov Vukotic pominje SAMO KAO SERDAR”.
Nema, dakle, saglasnossti medju istoricarima kad je i zasto Jovan Radonjic izabran za guvernadura. Nema ni objasnjenja otkud tako razlicite tvrdnje u tom pogledu, a nema ni medjusobnog sporenja samih istoricara, u smislu da neko od njih kaze da su njegovi podaci tacniji, sigurniji, vjerodostojniji od drugih. Svako ostaje pri svome: Dragicevic cvrsto oslonjen na (nepouzdanu) pricu Vladana Djordjeica; Zivkovic privrzen “izvoru” ciji identitet ne otkriva; Autori odrednica u Istorjskom leksikonu Crne Gore,pak, kod svog “prava” da u objasnjenju neke stvari budu nesaglasni ne samo sa ostalim piscima u ovoj oblasti, nego ni sa samima sobom.

Raznovrsnost i neuskladjenost odsustvom elementarnih kriterijuma i argumenata u njegovom istoriografskom percipiranju, prate i vrijednosnu ocjenu licnosti i djela guvernadura Jovana Radonjica.
Vecina crnogorskih istoricara uglavnom je saglasna u tome da guvernadur Jovan Radonjic, kao takav, jeste bio “ neko”.
U interpretaciji Bozidara Sekularca, na primjer, tako shvacena odrednica “neko” mogla bi da znaci da je guvernadur Jovan Radonjic bio “bez sumnje, najznacajniji crnogorski guvernadur(B.Sekularac”Dukljansko-crnogorski istorijski obzori,Cetinje 2000,str.254).
Kod Rista J.Dragicevica, opet, ta odrednica bi mogla da znaci da je guvernadur Jovan Radonjic, nakon smrti mitopolita Plamenca, i dok se mitropolit Petar I duze nalazio u inostranstvu, “bio jedini predstavnik vlasti u Crnoj Gori”
Pisanje Dusana Vuksana o tome da austrijski car guvernadura Jovana Radonjica “poznaje kao covjeka pravedna i zauzimvljiva za Crnu Goru, koja treba da mu bude zahvalna i u svemu poslusna”.
“Osvrt” crnogorske istoriografije na “moguce razloge” zbog kojih je guvernaduru Jovanu Radonjicu 20.septembra 1770. godine izdata diploma o celnoj politickoj poziciji u zemlji i nasljednom pravu njegove porodice na guvernadurstvo, tipicna je manifestacija sindroma “nepojmljivosti” (i nepomirljivosti) da se u Crnoj Gori moze desiti nesto izvan onog neprikosnovenog “reda stvari” koji su njeni utemeljivaci USTANOVILI U SVOJIM GLAVAMA.Drugacije kazano, dodjela jednom guvernaduru, pa jos Radonjicu, diplome sa pomenjutim sadrzajem, odnosno ingerencijama koje su ti sadrzaji podrazumijevali, mogla je da bude samo stvar neke greske i zablude. Otuda i pokusaj istoricara da njen znacaj umanje, ali ne putem direktnog, grubog iskazivanja sumnji u guvernadurove zasluge zbog kojih je dobio ingerencije “prve i vrhovne glave u Crnoj Gori”, a njegova porodica pravo nasljedja guvernadurske funkcije, nego objasnjenjem navodnih “taktickih razloga” zbog kojih je sve to (u)cinjeno.
Analiticki “osvrt” crnogorske istoriografije na autorstvo “becke konvencije”, kako se naziva dokument sto ga je crnogorska delegacija redvodjena guvernadurom Jovanom Radonjicem predala beckoj vladi 1779.godine, u kontekstu ponude da dvije zemlje uspostave tjesnju saradnju sa cvrscim medjusobnim obavezama, jos je eklatantniji primjer pomenutog sindroma “nepojmljivosti” (i nepomirljivosti) da se u Crnoj Gori moze desiti nesto izvan onog neprikosnovenog “reda stvari” koji su njeni utemeljivaci USTANOVILI U SVOJIM GLAVAMA. Karakteristika ovog “osvrta” datog, na primjer, u istoriografskim spisima Branka Pavicevica i Gragoja Zivkovica, jeste:
saglasnost da je “becka konvencija” dokument koji “nesumnjivo govori o visokom nivou diplomatskog manira i politickog obrazovanja njenih tvoraca”,
sigurnost da se , uprkos cinjenici da je tesko ustanoviti ko je autor “konvencije”, “mora” reci “ da je u njenoj izradi najvise sudjelovala najumnija glava u delegaciji – arhimandrit Petar Petrovic Njegos”.

Ako je uticaj arhimandrita na crnogorsku “becku orijentaciju” izrazenu u “konvenciji” bio toliko velik, kako to da se guvernaduru Jovanu Radonjicu, a ne njemu, pripisuje odgovornost za proaustrijsko naginjanje i odvajanje od Rusije, koje ce do kraja njegovog zivota predstavljati hipoteku guvernadurove drugosti u odnosu na ono sto Petrovici cine?

Politicki “profil” Jovana Radonjica napisan od raznih istoricara odnosi se, najvecim dijelom, na objasnjenje “pozadine” guvernadurovog putovanja u Bec 1781.godine.Pavicevic uglavnom uzima od autora Istorije Crne Gore (Stanojevica i Vasica), koji o drugom Radonjicevom putovanju u Bec, pisu:”Polozaj guvernadura u zemlji bio je sve nesnosljiviji. Sav bijes naroda srucio se na njega. Jedini mu je izlaz bio ponovni odlazak u Bec. Pocetkom maja 1781. guvernadur Radonjic u drustvu Djura Miraseva, Nika Djurova i Petra Bjeladinovica otputovao je u Bec. Sobom je ponio i molbu u ime toboznjeg Zbora od 26.aprila 1781. koji se nije odrzao.Ova predstavka beckom dvoru u ime 'cijelog obsestva cernogorskogo' u stvari je u ime guvernadura i jos nekoliko crnogorskih glavara. Ali pred beckim dvorom trebalo je istupiti u ime cijelog naroda Crne Gore”. Pavicevic donekle kompenzira iskazom datimvec na sljedecoj stranici svoje knjige. Tamo se naime, kaze da se Jovan Radonjic “ u pregovorima ipak drzao dostojanstveno”,odnosno objasnjava da to “sto je morao da pregovara s neblagonaklonim beckim politicarim – na to je bio prinudjen”, i to ne samo time sto se ZEMLJA NALAZILA U RASULU”, vec i cinjenicom da je RUSIJA' BILA DIGLA RUKE OD CRNE GORE, te je ova, OPKOLJENA OD 'NEPRIJATELJA SA SVIH STRANA', OCEKIVALA 'SVAKOG CASA MAC ILI U PRSI ILI U LEDJA”. Po ovome bi se dalo zakljuciti da je u pitanju odgovorni drzavnik koji u datim okolnostima cini jedino sto moze za dobro svoje zemlje, casno pregovarajuci s nekim koga treba zainteresovati i odobrovoljiti da se okrene Crnoj Gori i pomogne joj. Naravno guvernadur ne zaboravlja da iz Trsta, gdje se privremeno zadrzao (kod svoje tetke Bele i njenog supruga Stefana Sarovica – F.R,), jednog clana delegacije uputi u Petrograd sa zadatkom “da ispita raspolozenje duhova u prijestonici na Nevi.” Na jos jednu “gresku” guvernadura ucinjenu u medjuvremenu, dok ceka da vidi koji ce mu od zeljenih aranzmana – ruski ili austrijski – uspjeti, istoricari ukazuju ovako: “Guvernadur iz Beca salje “nekoliko poruka crnogorskim starjesinama, uvjeren da ce ih na taj nacin drzati pod uticajem, ne sluteci “ da ce njegova pisma i poruke imati tako suprotan efekat, da ce podstaci sukobe u zemlji”. Na tu “gresku” ukazuju i autori Istorije Crne Gore (Stanojevic i Vasic), opisujuce je na sljedeci nacin: “Iz Beca se guvernaddur javio majci, vladici i ostalim crnogorskim glavarima.Pisma upucena starjesinama izazvala su teska krvoprolica medju Crnogorcima kada su 19.jula citana na Ugnju.” Slicno pisu i drugi crnogorski istoricari, s tim sto ne pominju da su sva inkriminisana guvernadurova pisma “prolazila kroz ruke mletacke obavjestajne sluzbe, ili su o njihovom sadrzaju Mlecani bili tacno obavijesteni. Svi su oni po pravilu “sigurni” da su guvernadurova pisma izazvala ne samo teska politicka razmimoilazenja, nego i krvoprolica, MADA NIJESU IMALI NI UVID U NJIHOVU SADRZINU, ni raspolagali pouzdanom onformacijom o tome ko je pomenuto krvoprolice napravio (jer pisma su, ako jesu, mogla biti samo povod za njega), te kako su Mlecani do tih pisama dolazili i da li je neko od njih, UMJESTO GUVERNADUROVOM, BILO PISANO NECIJOM DRUGOM RUKOM, tj. BILO FALSIFIKAT( inace tako cest u onovremenim crnogorskim “opstenjima” i sporenjima).
A svega toga ne bi bilo, da su konsultovali, a MOGLI SU, clanak Slavka Mijuskovica “Politicki manevri guvernadura Jovana Radonjica” utemeljen na gradji iz Drzavnog arhiva u Kotoru, i objavljen u “Istorijskim zapisima” IX/1953, u kome se o pomenutim krvavim dogadjajima u Crnoj Gori, odnosno o sadrzini guvernadurovih pisama i nacinu na koji su Mlecani do njih dosli, daje pet relevantnih informacija, OD KOJIH NI JEDNA NEMA KONOTACIJU GUVERNADUROVE KRIVICE ZA TE DOGADJAJE.

Prva informacija je da svi izvjestaji o pomenutim zbivanjima , ukljucujuci i one iz kojih istoricari crpu podatke za neke svoje tekstove, POTICU od Djikana Perova,konfidenta iz Crne Gore nastanjenog u Kotoru, koji je imao “kao GLAVNI ZADATAK da vodi racuna o guvernaduru Radonjicu, posto ga je vanredni providur smatrao GLAVNIM I NAJUTICAJNIJIM pa prema tome po mletacke interese i najopasnijom licnoscu u Crnoj Gori”, Da bi obavljao taj posao, Djikan Perov se “nastanio na Njegusima odakle je redovno slao, kako on sam kaze, SVOME GOSPODARU podrobne izvjestaje o radu i kretanju guvernadura i ostalih crnogorskih glavara”.
Druga informacija je da je guvernadur 20.maja 1781 godine uputio iz Beca PISMO SVOJOJ MAJCI GORDANI, u kome”poslije preporuke svojima da zive u miru sa svima”, javlja “ da je Sarovic-Petrovic otisao u Rusiju sa jos dvojicom Crnogoraca i da ocekuje njegov odgovor, te ako bude negativan, on ce udesiti stvar u Becu i to onako kako se odlucilo na zboru koji je odrzan na dan sv. Vasilija”.
Treca informacija se odnosi na Djikanov izvjestaj vanrednom providuru o ubistvu serdara Djuraskovica, koji glasi:”Pisao sam vam prije nekoliko dana da su ovim glavarima stigla pisma od guvernadura, i ta pisma su prekjuce izazvala jedan veliki dogadjaj, naime sastali su se svi glavari nesto Njegusana i Ceklinjana da saslusaju guverndurova pisma, pa kad su culi da im guvernadur javlja da nije u Becu zatekao cara i da se strpe, jer ce interesi Crne Gore biti sigurno zadovoljeni, nastao je veliki zamor: jedni su govorili da je guvernadur neiskren, da uvijek tako pise i da nikad nista ne svrsava, a drugi, njegovi prijatelji, su tvrdili da se ne bi moglo naci covjeka koji bi bolje zastupao interese Crne Gore. Tada je nastala svadja koja je zavrsila pucnjavom.”
Cetvrta informacija odnosi se na Djikanov izvjestaj od 3.avgusta 1781.godine, u kom on javlja o “novoj nesreci koja se desila dan ranije, naime da je ubijeno dva Ozrinica i dodaje da su svadje i ubistva cesta koa i da vlada veliko nepovjerenje medju svim Crnogorcima”. Mijuskovic preepricavajuci nastavak Djikanovog izvjestaja, kaze:”Djikan za ovako stvorenu situaciju u Crnoj Gori dijelom pripisuje ZASLUGU I SEBI, jer kaze da ON STALNO, PREMA UPUTSTVIMA KOJA JE DOBIJAO OD EKSELENCIJE, NASTOJI DA KOD JEDNE I DRUGE STRANE IZAZOVE I NJEGUJE IDEJU O NEKIM IZDAJSTVIMA. U ovom istom izvjestaju Djikan kaze da je na Njeguse stigao jedan kaludjer iz Pastrovica koji je doputovao iz Trsta i donio jos jedno guvernadurovo pismo, ali da u njemu stoji samo to da je neko iz beckog dvora saopstio guvernaduru da saceka dok se vrati car”.
Peta informacija odnosi se na Djikanov izvjestaj od 20. oktobra 1781.godine, u kome ova “SA ZALJENJEM JAVLJA DA NEMA VISE SVADJE I DA SU SVI MIRNI, jer se govori da je guvernadur primio od cara 12.000 cekina”.
O sadrzini guvernadurovog pisma majci Gordani od 20/31. maja 1781.godine i nacinu na koji su Mlecani do njega dosli, Mijuskovic pise:
“Poslije preporuke svojima da zive u miru sa svima, guvernadur javlja da je Sarovic-Petrovic otisao u Rusiju sa jos dvojicom Crnogoraca i da ocekuje njegov odgovor, te ako bude negativan, on ce udesiti stvar u Becu i to onako kako se bilo odlucilo na zboru koji je bio odrzan na dan sv. Vasilija. Zatim kaze da mu je pisao knez Dolgoruki i da ocekuje odgovor. Iz ovoga svakako proistice da je guvernadur PONOVO POKUSAO PREGOVARATI s Rusijom, ali sa malo nade na uspjeh, te s toga i kaze 'ako ne uspijemo u Rusiji, uspjecemo u Becu'. Svi su izgledi da je ovaj pokusaj ponovnog pregovaranja s Rusijom sulijedio zbog pritiska sto su ga nad guvernadurom izvrsili glavari, koji su Rusiju smatrali blizom od Austrije. Za guvernadura je ovaj pokusaj predstavljao formalnost kojom ce zadovoljiti narod i vecinu glavara, i na kraju uvjeriti ih da se samo moze racunati na Austriju.
U nastavku pisma preporucuje majci da se obijeli i uredi kuca i, ako joj za to bude trebalo novca, NEKA SE OBRATI SERDARU PLAMENCU, POSTO SE KOD NJEGA NALAZI NOVAC POSLAN IZ BECA ZA POTREBE CRNOGORACA. Zatim preporucuje da se kupi dvadeset cekina zita, tri cekina sira i sedam cekina kastradine. TREBA RECI ARHIMANDRITU PETRU DA NE PRODAJE SIR, DA KUPI STO JE MOGUCE VISE ZITA U PRIMORJU, DA NA CETINJU NABAVI MATERIJAL ZA POPRAVKU KUCA, DA OBJELI CRKVU I DA SE LIJEPO UREDI. Pozdravlajuci serdara Djuraskovica i Plamenca, kaze da se preporuci prvome(Djuraskovicu) da drzi u tajnosti posao koji mu je poznat sve dok mu on ne bude pisao. Preporucuje, dalje, da mu se sin ( nije u pitanju sin nego sinovac -F.R) Stanko ne spusta u Kotor, dodajuci ovdje da se, “ako se zdrav vrati u domovinu, nece vise pred Crnogorcima zatvarati gradska (kotorska) vrata.' Pozdravlja i Vuksana Popova koji treba da nabavi jednu ili vise bacvica meda, posto ce, kako kaze, trebati. Preporucuje da se sadraj ovoga pisma drzi u tajnosti i da se prilozena pisma dostave na oznacene adrese.
ORIGINAL OVOG PISMA JE USPIO DA DIGNE IZ SKRINJE GUVERNADUROVE MAJKE, Vasilije Raskovic konfident iz Crmnice i zatim ga je uputio vanrednom providuru, a ovaj Vrakijenu radi prevoda s napomenom da mu original odmah vrati, kako bi ga pomenuti konfident mogao vratiti na mjesto odakle ga je uzeo. Providur trazi da mu Vrakije, ukoliko moze, pruzi i objasnjenje eventualnih tajanstvenih i neshvatljivih mjesta u samom pismu.
Vec isto dana, 5.avgusta, Vrakijen odgovara sljedece:”Sarovic, tetak guvernadurov, koji je upucen u Rusiju, bivsi je glavni nadzornik za Istru, koji je svojevremeno pobjegao u Trst. Sto se tice nabavke kreca, crvene zemlje, zita, kastadine, sira i meda, Vrakijen smatra da se vrse pripreme za prijem nekih stranih lica. Uputstvo sto ga guvernadur daje majci da se za novac obrati serdaru Plamencu ukazuje na cinjenicu da su Crnogorci pomognuti novcem sa Beckog dvora. Za arhimandrita kaze da je sinovac pokojnog vladike Vasilija i nasljednik njegovih slavoljubivih nazora. Pod Primorjem podrazuvijeva se mletacka teritorija sto se pruza u podnozju Crne Gore. Serdar Djuraskovic je upravo onaj koji je skoro ubijen(guvernadur za to jos nije znao – F.R.). Sinu svom Stanku(?)(nije sin nego sinovac protopop Stanko – F.R.), zabranjuje da se pojavljuje blizu Kotora da ga ne bi ubili Risnjani (i pored traganja nijesmo mogli otkriti uzroke tolike zakrvavljenosti izmedju Njegusa i Risnjana – S.M). Za Vuksana Popovica kaze da je to BJELICKI GLAVAR I SRODNIK guvernadurov. Rade je stric guvernadurov i njemu preporucuje da drzi Njeguse u slozi, kako bi se moglo u miru trgovati pred sjevernim kotorskim vratim, gdje Crnogorci, dodaje Vrakijen, donose u obilnosti zivotnih namirnica za potrebe grada”.

Kad bi crnogorska istoriografija obracala odgovarajucu paznju i na ovakve spise, vjerovatno bi manje bila uvjerena u tacnost (istinitost) nekih svojih sudova o guvernaduru Jovanu Radonjicu i vise sklona tome da uz te sudove ponudi i PONEKI VALJAN DOKUMENT.

GUVERNADUROVO VOJNICKO ANGAZOVANJE

“Osvrt” istoricara na guvernadurovo vojnicko angazovanje uglavnom je u funkciji “nijansiranja” opste “slike” o njemu, tako sto se nastoji minimizirati uloga i ucinak Jovana Radonjica na vojnom polju, ili ce mu samo odati priznanje da je bio dobar vojnik i hrabar ratnik u bitkama u kojima je ucestvovao, ali se ne navode sve njegove bitke.
Risto Dragicevic ima u fokusu prva tri guvernadurova ratna angazmana, dok o onima iz 1796.godine uopste i ne pise. O prvom angazmanu kaze:””Krajem avgusta ,te 1768. godine napali su Crnu Goru bosanski vezir, skadarski pasa i rumenlijski beglerbeg. Kako je mletacka republika bila zabranila prodavanje municije Crnogorcima pod prijetnjom smrtne kazne, to ovima neste ista, te Turci zauzmu sve do Ceva. Tek kada su Crnogorci uspjeli da otmu Turcima jedan veci transport municije, ponovo napanu na Turke i suzbiju ih. Izgleda da u ovim borbama nije Scepan pokazao mnogo licne hrabrosti, ALI JESTE MLADI, DVADESETOGODISNJI, guvernadur Jovan, kome ce se, u izdatoj mu diplomi poslije dvije godine, narocito istaci, DA MU SE NASLJEDNO GUVERNADURSKO ZVANJE U PORODICI POTVRDJUJE BAS ZBOG TOGA, STO JE 1768.godine “POKAZAL ZNAMENITUJU (uslugu) NASEMU OPSTASTVU PO PRIMERU DOSTOPAMETNIH PREDAKOV SVOIH? (Jedan od razloga “sakrivanja” ove guvernadurove bitke i hrabrosti iskazane u istoj je upravo “omalovazavanje” razloga i prava na guvernadursku nasljednost u njegovoj porodici -F.R).
Za drugi guvernadurov ratni angazman, Dragicevic kaze da se desio u vrijeme kada je Jovan Radonjic “bio jedini predstavnik vlasti u Crnoj Gori” i kada je “prezivio i najteze svoje dane”, a prikazuje ga, oslanjajuci se i na jedno pismo ruskog konzula A.Paladoklisa, koji se tada nalazio u Boki, kao dogadjaj karakteristican po tome:
Sto je guvernadur, inace “GLAVNI UPRAVITELJ CRNOGORSKI”, kada je vidio da crnogorsku vojsku od 8.000 ljudi na samom pocetku napustilo 3.000 Crmnicana, a da su za njima posli i drugi, zapalio svoju kucu (“da se Turci ne mogu pohvaliti da su je oni zapalili”) i izmakao se u visoke gore;
Sto je pasa skadarski :poceo traziti Jovana Stanisica i serdara Ivana Petrovica, i davao je veliku nagradu onome ko mu ih dovede mrtve ili zive”zbog toga sto su njih dvojica “ulozili sav trud” da mu se NE PREDA KATUNSKA NAHIJA, KAO STO SU TO DRUGE URADILE;
Sto je guvernaddur “molio za djejstvo kod ruske vlade, da posalje Crnoj Gori raznih vojnih potreba”, a ako ova “to ne misli uraditi”, da odobri preseljenje Crnogoraca u Rusiju;

Treci guvernadurov vojni angazman, kojega opsuje Dragicevic, jeste onaj iz 1788.godine kada je, na inicijativu Austrije i Rusije, koje su bile usle u rat s Turskom, “mnogo radio o pripremama za borbu”, o cemu svjedoce tri pisma:
-Prvo u kome “izvjestava ostroskog igumana Josifa Boskovica, kako je pozvao na ustanak Kuce,Pipere i dr. Plemena”;
-Drugo kojim “poziva bjelopavlicke glavare na ustanak”;
-Trece u kome “izvjestava krajem godine (17.decembra) pomenutog igumana o opstim pripremama za borbu”.

Djoko Pejovic takodje govori o tri konkretna Radonjiceva vojna angazmana.
-Prvi se odnosi na neuspjelo guvernadurovo nastojanje 1782. godine da borbu protiv Turaka pokrene u Brdima (Bjelopavlicima, Piperima, Moraci,Rovcima, Drobnjacima,Pivi), kojom prilikom je Brdjane uvjeravao “da ce pod zastitom ruskog i asutrijskog dvora zadobiti 'nasu i ko bude nakon nas slobodu i plate i lafe;”
-Drugi Radonjicev vojni angazman, o kome govori Pejovic, odnosi se na zbivanja iz 1785.godine kada su “Mahmud'pasine prijetnje Crnoj Gori” primorale “njene najuglednije licnosti, u ovom slucaju guvernadura Jovana Radonjica”, koji je “u odsustvu tek posvecenog mitoropolita Petra I bio glavna licnost u zemlji”, da “stupi u veze sa Mlecanima radi dobijanja pomoci u nekom vidu”.
-Trece Radonjicevo vojno angazovanje, o kome Djoko Pejovic govori bilo je ono na Martinicima i Krusima, gdje se guvernadur zajedno s Petrom I Petrovicem nasao kao predvodnik . “Crnogorci i Brdjani – kaze Pejovic- imali su na frontu u Martinicima cetiri odreda:prvi je predvodio Petar I sa dijelom glavara, DRUGI I TRECI ODRED guvernadur Jovan Radonjic s nekoliko serdara i vojvoda, a na celu cetvrtog nalazile su se starjesine naroda sa vecim ratnim iskustvom”.(
Zasto je ovdje vazno istaknuti da je bitnije sto je Petar predvodio jedan dio vojske, no guvernadur Jovan Radonjic dva dijela? - F.R).
Na Krusima, “prema podacima djakona Aleksija”, koje Pejovic apsolutno uvazava, “ucestvovalo je 6.590 Crnogoraca, od kojih je 3590 bilo pod komandom Petra I, a na celu drugog odreda od 3.000 ratnika nalazio se guvernadur Radonjic”.

Dragoje Zivkovic pise o tri ucesca Jovana Radonjica u ratnim operacijama, sva tri u kontekstu Mahmud-pasinih napada na Crnu Goru. Za konkretno guvernadurovo angazovanje tokom prvog Mahmud-pasinog napada, kaze:”da se odvijalo u krajnje nepovoljnim okolnostima, s obzirom na to da razjedinjenost koja je nastala medju nahijama (Crmnicka,Rijecka i Ljesanska nahija, separatno svaka za sebe, odluce da se pokore Busatliji, posalju taoce i plate harac), nije bila samo rezultat pasinog pritiska, vec i cinjenice da su “narodni prvaci iz pomenute tri nahije tesko podnosili to sto im je guvernadur Radonjic, bio nadredjen”,
- Da su Mahmud pasinoj vojsci “ od preko 25.000 ljudi”, koji su bili dobro opremljeni, Crnogorci “mogli da suprotstave svega 2.000 ratnika, na pravcu Mahmudovog nadiranja”, kojima je komadovao sam guvernadur...”,;
-da su prema mletackim izvorima, nakon pasinog izlaska na Cetinje, Crnogorci :odmah dosli k njemu da se pokore i daju taoce, OSIM 300 BORACA S RADONJICEM NA CELU KOJI SU BILI NEDOKUCIVI, sto je bio razlog da Mahmud obeca veliku nagradu onome ko mu dovede u logor guvernadura Radonjica i serdara Ivana Petrovica, ili donese njihove glave”;
-Tada je mletacki Senat odlucio “da skadarskom veziru treba dozvoliti da se bez rizika krece s trupama pored mletacko-crnogorske granice i da moze, ako se ukaze potreba, koristiti i djelove mletacke pogranicne teritorije”
-te na guvernadurov poziv za pomoc, izjava GRBLJANA “DA CRNOGORCI U NJIH NE MOGU POLAGATI NADU”,tako da su “tri crnogorske nahije ostale potpuno usamljene u sukobu s turskom vojskom i to bez dovoljno praha i olova”.

Za svo to vrijeme mitropolit Petar u to vrijeme je “BORAVIO U RUSIJI I BIO DUBOKO POTRESEN VIJESCU O Mahmud-pasinom pohodu protiv Crne Gore” za koji je saznao iz evropskih novina”, a Radonjic krvari braneci zemlju od vojske skadarskog vezira i pali svoju kucu da to ne bi ucinili Turci.

Niko od istoricara ne nalazi mjesta za pitanje: sto bi s Crnom Gorom bilo da je guvernadur Jovan Radonjic slijedio primjer mitropolita Petra I i uoci turskog napada na Crnu Goru, kao i on, neznano kud i na duzi rok posao u inostranstvo? I ne pitaju se: gdje bi se, u koju zemlju, “zemaljski gospodar” vratio da guvernadur nije branio Crnu Goru dok je on vani rjesavao neka druga, izgleda jedino njemu znana pitanja i probleme?

Istoricari izbjegavaju obavezu da kazu da je upravo guvernadur Jovan Radonjic bio JEDINA licnost koja se od Mahmud-pasinog prvog udara na Crnu Goru do bitaka na Martinicima i Krusima pominje kao CELNIK CRNOGORSKE VOJSKE u svim akcijama, JEDINI ZAPOVJEDNIK crnogorske vojske kome se povodom SVIH VOJNIH pitanja i akcija u tom periodu obracaju i domaci glavari i strani vojni komandanti, ratnik koji bitkama na Martinicima i Krusima NIJE IZVRSILAC MITOROPOLITOVIH NAREDBI, NEGO S MITROPOLITOM DIJELI KOMANDU, kako to i sam Pavicevic pise u svom tekstu O prvom pohodu Mahmuta Busatlije na Crnu Goru 1796, objavljenom 1956.godine.

Doda li se svemu tome da mitoropolita nije bilo u ratovima sve do Martinica i Krusa, a to je punih 12 godina nakon hirotonije, da je uprkos tome sto je preuzeo slavu za te sjajne pobjede i taj ratni angazman radio popola s guvernadurom Jovanom Radonjicem, da je s guverndurovim nasljednikom na toj funkciji (Vukom Radonjicem) takodje popola dijelio sve vojne, diplomatske i drzavne poslove izuzev rada na pripremama “skupstina” ciji je zadatak bio da smijene guvernadura, eto znatno mrsavijeg bilansa njegove angazovanosti od guvernadurove na vaznim drustvenim i drzavnim poslovima.


CRNOGORSKA ISTORIOGRAFIJA SE VEOMA TRUDI DA NAPISE I UTICE “DA NE BUDE ONO STO JE BILO!”

Ukoliko bi crnogorska istoriografija, kojim slucajem, “dozvolila mogucnost” da guvernadursko-mitropolitska kontroverza pulsira, uz ostalo i kao emanat politickih konsideracija (konfrontacija, sukoba) stranackog tipa, “priznala “ bi guvernadurstvo kao njenog legalnog i legitimnog cinioca i time preuzela obavezu da se prema njemu kao takvom odnosi. Medjutim, tako nesto bi za nju bilo “preko jego”, barem iz tri razloga:
Najprije, zbog toga sto bi time razbila famu o “vladikatu” (“vladicanstvu”, “vlasti mitropolita”), kao jedinom obliku drustvene organizacije prikladnom i prihvatljivom za Crnu Goru od kraja XV do sredine XIX vijeka;
Zatim, zbog toga sto bi mirenjem s tim da je guvernadurstvo legalan i legitiman politicki cinilac u crnogorskom drustvu, a ne emanat tudjeg oktroja ili “zla” koje mitropoliti trpe “od straha gorega”, ne samo promovisala pravo na pobunu protiv svetog i nedodirljivog “vladikata” (“vladicanstva”, “vlasti mitoropolita”), nego i dokazala da ta “pobuna”, u formi guvernadurske alternative, fakticki POSTOJI – i to kao legalni i legitimni politicki proces u kome dio gradjana Crne Gore izrazava svoje nemirenje sa datim i trazi neke druge, bolje i prihvatljivije solucije;
Najzad, zbog toga sto bi “proizvodjenjem” guvernadursta u legalnog i legitimnog konkurenta mitropolitstvu u borbi za vlast ne samo s njega skinula hipoteku iskljucivo odgovornog za sva “nemila desavanja” u Crnoj Gori nego i izmijenila kriterijume i standarde razumijevanja i vrednovanja svih cinilaca aktuelnog drustvenog procesa.

Ukoliko bi crnogorska istoriografija “priznala” politicke nesaglasnosti stranackog tipa kao jednu od komponenti guvernadursko-mitropolitske kontroverze, priznala bi i POSTOJANJE institucija infrastrukture (tj. organizacionih formi) kroz kojje se ta nesaglasnost ispoljava i na kojima taj politicki pluralizam opstojava.
Tako nesto bi u slucaju guvernadura bilo zamislivo. Kao licnosti formalno (i oficijelno) ukljucene u rad pojedinh organa vlasti (toliko koliko ih je bilo), i to PO PRAVILU KAO NJIHOVE CELNE FIGURE,oni bi po logici stvari mogli biti clanovi odnosno funkcioneri politicke stranke.
Za mitorpolite je to, medjutim nezamislivo iz tri razloga:
Najprije, zbog toga sto se oni fakticki ne nalaze ni u jednom organu vlasti (ni sudu, ni praviteljstvu, ni na funkciji oficijelnog, legitimnog predsjednika skupstine – glavarske, narodne ili bilo koje druge), nego politicki figuriraju kao “nadsistemske” licnosti, s “pravima” koje niko nije propisao i u koja niko ne smije da dira;

Zatim, zbog toga sto eventualno ukljucivanje mitorpolita u neku stranku, po logici stvari, znacilo njihov pristanak ne samo na makar i formalnu ogranicenost prava koja sebi pripisuju, nego i na “podjelu vlasti” (ili prava odlucivanja) sa nekim sekularnim ciniocem;

Najzad, zbog toga sto bi mitropoliti kao clanovi nekih sekularnih organizacija makar dio svog legitimiteta dobijali od njih, sto bi bilo suprotno njihovim uvjerenjima da “nema nijedne vlasti, koja nije od boga opredijeljena i dozvoljena”(Petar I Petrovic:Djela, Podgorica 1999,str.403), i bitno promijenilo njihovu poziciju s obzirom na cinjenicu da bi tada umjesto SAMO BOGU I RUSIJI, morali da odgovaraju i organizaciji kojoj pripadaju.I narodu.




Ukoliko bi crnogorska istoriografija “priznala” da guvernadursko-mitoropolitska kontroverza jednim dijelom izvire iz politickog sukoba stranackog tipa, morala bi u svom objasnjenju da posegne za analizom programa njihovog rada, ili makar necim sto bi se moglo nazvati legitimisucim pregledom njihovih aktivnosti povodom rjesavanja vaznih drustvenih i drzavnih pitanja.

U slucaju guvernadurske “stran(k)e” to bi jos nekako i moglo. Guvernadura i njihovih sljedbenika ima svuda:
-nalaze se na celu najvisih organa vlasti u zemlji (toliko kolikoih ima), za sve vrijeme postojanja guvernadurstva;
-ucestvujju u pripremi svih zakonskih akata donesenih u njihovo vrijeme i prvi su njihovi potpisnici;
-predvode diplomatske misije i tragom sklopljenih medjunarodnih sporazuma, ili obecanja drugih zemalja da ce pomoci Crnoj Gori, rade na njihovoj realizaciji:
-pripremaju zemlju za odbranu od spoljnih napada i sami predvode njenu vojsku sve do bitaka na Martinicima i Krusima, kada to rade zajedno s mitorpolitom Petrom I;
-aktivno sudjeluju u izradi projekta (re)organizacije centralne uprave i donosenju dokumenata o ujedinjavanju Crne Gore i Boke;
-prvi su potpisnici pisama otpora ruskoj hegemoniji 1804.godine;
-predsjednici su potonjeg crnogorskog organa vlasti pred ukidanje guvernadurstva.

U slucaju mitropolitske “stran(k)e” bi takvo navodjenje aktivnosti bilo nesto manje impresivno.Naravno, ne zbog toga sto mitorpoliti nijesu zeljeli da budu svuda prisutni, ili sto njihov “duh nije bdio nad Crnom Gorom”.
Radilo se o tome da mitropolita, sticajem nekih okolnosti, cesto nije bilo na drustvenoj sceni. To osobito vazi za mitropolita Petra I, iako je ovaj, kako istoricari kazu, u principu bio “jedva primjetan, ali svuda prisutan”,
-Jednom je to bilo zbog toga sto se Petar I Petrovic, prije hirotonije kako Dragoje Zivkovic navodi, gotovo cijelu jednu deceniju “nalazio u Radonjicevoj sjenci”(Dragoje Zivkovic:Istorija crnogorskog naroda, Cetinje 1992.tom II, str.258).
-Drugi put je mitropolit, upravo onda kada je hirotnijom dobio i formalno pravo da stupi na drustvenu scenu i “pokaze sto moze”, iz Sremskih Karlovaca gdje je taj cin obavljen, umjesto za Crnu Goru, krenuo za Rusiju i tako produzio svoje ionako vec dugo izbivanje iz zemlje. Jedan od razloga da tada ne krene za Crnu Goru, po kazivanju istoricara, bilo je to sto mu se nije putovalo po zimskom vremenu (Branko Pavicevic:Petar I Petrovic Njegos,Podgorica 1997,str.81). Tome se dodaje i da je bio “obuzet iILUZIJOM u dobre zelje zemlje pokroviteljice”, pa je, sa austrijskim pasosem i bez ruske vize, krenuo prema Sklovu, racunajuci da ce preko prijatelja koje je tamo imao izdjejstvovati “audijenciju kod carice”. Bilo kako bilo, mitorpolit poslije hirotonije nije posao u Crnu Goru, iako je znao da joj prijeti opasnost od Mahmud-pasinog napada, nego za Rusiju iz koje se vratio tek u februaru 1786.godine, posto je skadarski vezir zavrsio svoj . pohod na nju.
-Treci put, mitropolit nema odobrenje “pretpostavljenog” da uradi ono sto bi htio. Karadjordju ne moze da izadje u susret “ZBOG TOGA STO TREBA DA SLUSA NAREDBE NJEGOVOG SUVERENA CARA ALEKSANDRA”.
Francuzima porucuje da on njih nece prvi napadati, “SEM AKO DOBIJE NARENJENJE SUVERENA,NJEGOVOG PROTEKTORA”. Kao jedan od razloga sto ne moze da prihvati prijedlog Francuza da u Crnu Goru posalju svog konzula, navodi to da nije PITAO RUSE ZA ODOBRENJE.
-Cetvrti put, problemi s kojima se mitropolit suocava nadilaze njegove moci da ih rijesi, PA TO UMJESTO NJEGA MORA DA CINI GUVERNADUR. Takva situacija, navode istoricari, postoji tokom 1786. i 1787.godine, kada “mitropolitovu djelatnost” otezava glad u zemlji, ali se kao onaj ko rjesava probleme ne javlja mitropolit vec guvernadur, koji se obraca austrijskom drzavnom kancelaru sa zahtjevom da pomogne da se “sprijeci nesreca” tako sto bi austrija poslala u Boku Kotorsku nekoliko brodova sa zitom.

Da je crnogorska istoriografija “disciplinovana” makar do nivoa na kome se za istorodne pojave i ponasanja primnjenjuju istorodna eticka i politicka oznacenja, odnosno mjerila koja ni u kom slucaju nece biti iskljucivo JEDNOSTRANA.

Tako na primjer, guvernadurov drugi odlazak u Bec (1781) radi azuriranja poslova povodom obecane i zemlji prijeko potrebne austrijske pomoci, smatra samovoljnim postupkom jednog odvec castoljubivog covjeka koji i na taj nacin hoce da “prigrabi vlast”, a sve to na osnov pretpostavke o navodno sumnjivo pribavljenoj saglasnosti skupstine za to putovanje, moze se samo pretpostaviti kakva bi saobrazno istom kriterijumu, trebalo da bude njena ocjena mitropolitovog putovanja u Rusiju nakon hirotonije, za koje NIKO u zemlji nije znao , odnosno njegovog visegodisnjeg uistinu “samoinicijativnog” izbivanja iz zemlje, tokom kojeg je ne samo dozivio mnoge licne neprijatnosti, vec i nanio izvjesn stetu zemlji (ukoliko se u takvim kategorijama moze govoriti o slucaju kada “zemaljskog vladara” jedne drzave protjeruje policija druge drzave u koju je nepozvan dosao).

Kako li bi tek po istim kriterijumima, mogao biti kvalifikovan mitropolitov pristanak, u “slucaju Dolci”, da radi sopstvene odbrane i zastite od ruskih optuzbi, dozvoli Rusima da u Crnoj Gori sami sude i presudjuju, po sopstvenim zakonima i kako njima odgovara.

S takvim pristupima svom predmetu, crnogorske istoriografije, takve kakva je sada, zapravo vise ne bi bilo.

Ako bi se crnogorska istoriografija odrekla pisanja koje se temelji samo na pismima i zapisima, odnosno “svjedocanstvima” ciji su autori mitropoliti, njihovi zapisnicari (poput ruskog djakona Aleksija” i odani im predstavnici tajnih sluzbi,pri cemu se smatra posve normalnim pozivanje i na onaj dio tih izvora, po pravilu najvaznijih za ocjenjivanje nekih krucijalnih aspekata guvernadursko-mitropolitske kontroverze, za koje se kaze da ih nema, da nijesu sacuvani, ili bilo kada pronadjeni i vidjeni, dakle, crnogorska istoriografija (“DVORSKA”) bi se suocila sa problemom da NEMA O CEMU I NA OSNUVU CEGA da pise, s obzirom na to da gotovo svu gradju na temelju koje opisuje i objasnjava guvernadursko-mitropolitsku kontroverzu, otuda crpi;

Dovesti ideju “vladikata” u pitanje i time fakticki dati ne samo legitimitet nego i dignitet guvernadurskoj soluciji (po sistemu “bogu bozje, a caru carevo”), za crnogorsku istoriografiju bi bio samoubilacki cin.

Znaci li to da crnogorska istoriografija ide dotle da velicanjem (preuvelicavanjem, uzdizanjem do “nedostiznosti” nad svima ostalima) blagorodne porodice Petrovic ,srozava ugled,junastvo,cast,vrijednost,omalovazava ( i baca u blato) ne samo porodicu Radonjic, vec i svaku drugu crnogorsku porodicu ,svrstavajuci je samo u primitivnu,zostalu “seljacku masu” i jedan dio glavara nedoraslu izazovima “novih oblika drustvenog zivota... pa se kaze da je mitropolit u politickom sukobu sa guvernadurom oko pridobijanja podrske STRANIH SILA mnogo vise izgleda na uspjeh imao, jer je imao i jaca materijalna sredstva i veci politicki uticaj u seljackim masama”.(Tomica Nikcevic, Op.cit.str.21 , 22,80)”

Zasto na to i danas Crna Gora pristaje?

Pogotovu sto i neki autori kazu da u poslanicama vladike Petra I ima toliko kritika i prijekora njegovim “podanicima”.

Jedan od njih cak tvdi da “ jos nije pronadjena poslanica vladike Petra I u kojoj on o svom narodu kaze lijepu rijec” (Zivko M. Andrijasevic: “Nacija s greskom”,Cetinje 2004.str.52).

“TABU” u koji crnogorska istoriografija “ne dira”

O kakvim se neuspjesima guvernadura Jovana Radonjica “ kao glavnog austrijskog covjeka u Crnoj Gori” radi, mjereno prema paralelnim ucincima Petra I, ako Radonjic tokom svoje misije uspijeva da izdjejstvuje austrijsku vojnu pomoc i pristanak Beca da se zalozi za medjunarodno garantovanu zastitu Crne Gore, a Austrija “adresira” posiljku municije na Petra I “pod uslovom da Crnogorci “budu pod carskim krilom koliko u vrijeme rata, toliko i onda kad se bude zakljucio mir sa sultanom”.

Po prici, koja se zajedno sa ostalima ( i jednako validna kao i one) i dalje nalazi na stranicama aktuelne crnogorske istriografije, dakle, ne prodaje guvernadur Jovan Radonjic Crnu Goru, nego mitropolit Petar I prodaje mitru svog pokojnog strica, i ne daje Austrija Crnoj Gori “praha i olova” u ime ocekivanja da ce joj ova zauzvrat biti “predata na tanjiru”, vec za novac, i to veliki (buduci da mitra vrijedi mnogo vise od “praha i olova” za nju dobijenog).

STANISLAV RADONJIC


Stanislav (Stano) Radonjic, po “misljenju” vecine istoricara prvi guvernadur iz porodice Radonjic, manje je od druge dvojice (sina Jovana i unuka Vuka)(ili djeda mu Stana i sina Vukolaja I koje Risto J. Dragicevic navodi u svojoj knjizi "Guvernaduri u Crnoj Gori - F.R) prisutan u crnogorskoj istoriografiji, sto je vjerovatno posljedica cinjenice da se na toj funkciji nalazio znatno krace od njih. Pri tome se najveci dio i od to malo price o njemu odnosi na raspravu povodom pitanja kada je i kako stupio na guvernadursku funkciju.No, nijesu izostale ni ocjene o njegovim licnim kvalitetima i ucincima, koje se krecu od krajnje negativnih do veoma pozitivnih.
Stanislav Radonjic se, kao licnost s nesumnjivim politickim uticajem i ucinkom (negativnim i pozitivnim),pominje u raznim kontekstima -
kao serdar i kao guvernadur.
Kao serdar, u ulogama:
-odlucnog zastupnika crnogorskih interesa u susjednim oblastima;
-krajnje uzdrzanog, ili cak oportunisticki nastrojenog politicara, osobito kad je u pitanju borba protiv Turaka;
-vrlo vjestog i priznatog diplomate.
Kao guvernadur, u ulogama:
-predsjednika suda;
-mitropolitovog politickog protivnika, koji s njim dijeli vlast;
-hrabrog vojskovodje u ratu s Turcima 1756.
Ima naravno i istoriografskih spisa u kojima se “znameniti” Stanislav Radonjic uopste ne pominje.

Autori trece knjige Istorije. Crne Gore (Stanojevic i Vasic), Stanislava Radonjica, kao serdara, koji zastupa crnogorske interese u susjednim oblastima, pominju na vise mjesta. Oni tako pisu:”Prilikom upada na dubrovacku i tursku teritoriju Crnogorci su redovno prelazili preko mletacke zemlje. Kada su Mlecani naredili svojim podanicima da Crnogorcima ne dozvoljavaju prelaz kroz svoja sela, serdar Stano Radonjic protestovao je kod nadintendanta Vrakjena: 'Mozete mi vjerovati da ce ova nova naredjenja prouzrokovati meteze izmedju Crnogoraca i podanika'.Po rezonovanju serdara, Crnogorci ce pronaci drugi prolaz 'bez principove drzave i nijednog njenog podanika.... Nijesu Crnogorci naviknuti da se za nepravde svete tudjim rukama, nego vlastitim, kao sto su sada ucinili Dubrovcanima za zlo bezcasce koje su nanijeli Crnogorcima'.Serdar je prijetio Dubrovcanima smatrajuci da su oni izazvali Crnogorce. Pokazalo se da ovo nije bila samo prijetnja. Crnogorci su i dalje prelazili preko mletacke teritorije.Na ponovni protest generalnog providura zbog prolaska Crnogoraca preko mletackih posjeda odgovorio je serdar Radonjic:”Da vam kazem istinu. Prolaze, ali principovim podanicima nijesu nanijeli nikakvo zlo ni neprilike. Posto se zalite da ubuduce ne prolaze preko principove zemlje, to ce prolaziti onom stranom kuda treba'.Dalje kaze da su Crnogorci zajedno sa Krivosijanima zaplijenili stoku u Konavlima i ubili nekoliko ljudi. ' to s uradili Crnogorci s obzirom na veliko zlo koje im Dubrovcani cine, a narocito sto ne dozvoljavaju onima koji su nase vjeroispovijesti da mole boga i da u jihovoj drzavi podgnu crkvu za nasu svetu i pravu vjeru i istocni jerusalimski obred da podizu crkve po svim hriscanskim kraljevstvima pa i drzavi naseg cestitog Otomanovica'.(Istorija Crne Gore, str.317).
Ovim “insertima” iz njegovog ponasanja, istoriopisci prikazuju serdara Stanislava Radonjica fakticki kao licnost koja se i prije dolaska na guvernadursku funkciju javlja u ulozi vojnog i politickog predvodnika Crnogoraca u akcijama prema Mlecima i Dubrovnku. Opisom situacije, pak, u kojoj “Mlecani odmah nabavise potvrde od barskog kadije i crnogorskog serdara Radonjica da mletacki podanici nijesu ucestvovali u tom grabezu”, oni cine i vise od toga
– prikazuju ga kao, ako ne formalno, a ono stvarno vodecu politicku licnost u zemlji, jer on, a ne mitropolit Sava ili guvernadur Vukotic, u ime Crne Gore, izdaje neke potvrde Mlecanima.

Nasuprot toj pozitivnoj, autori navode i negativnu stranu serdarove licnosti i to kroz optuzbe za njegovo “dousnistvo” i sluzenje tudjim interesima (mletackim i turskim), otvorene su, krajnje ostre i – direktne. Dokaz za to je pasus iz iste knjige (Istorije Crne Gore), istih autora (Stanojevica i Vasica), koji glasi:”Politici vladike Vasilija prema Turcima najodlucnije se suprotstavljao serdar Stano Radonjic, mletacki dousnik i turski prijatelj. Dobijao je poklone od providura i i bosanskog vezira. Radonjic je podsticao Rijecane i Ljesljane da plate harac Turcima.
Njegova dva sina bila su u ceti majora Kaica u Boki. Serdar je imao lijepo imanje i veliku kucu u Kavcu.”

Kao dokaze da serdar hoce po svaku cijenu da ostane pokoran Turcima i odan Mlecicima, autori Istorije Crne Gore, na drugom mjestu, opisuju njegovo ponasanje na skupu organizovanom na Cetinju pred najavljeni napad vojske bosanskog vezira na Crnu Goru .Ta prica glasi:”Pred ociglednom opasnoscu Crnogorci sazvase Zbor na Cetinju, da se posavjetuju kakav stav da zauzmu prema Turcima Na zboru je prisustvovalo i oko 200 ljudi iz Majina, Pobora i Brajica. Serdar Stano Radonjic je i na ovom zboru zastupao misljenje da Turcima treba platiti harac. O odluci zbora on je obavijestio kotorskog providura 12.avgusta. Njegovo pismo objasnjava sustinu crnogorsko-turskog rata 175.godine.
On pise:'Proslog ponedeljnika imali smo zbor na Cetinju, na kome su prisustvovali glavari svih crnogorskih sela. Mnogo sam se trudio da ih uvjerim i govorio sam im da se potcine sultanu.... Svi glavari glasno povikase” necemo da platimo danak i hocemo da naviknemo Turke na ovo”.

Na to, da bi ovakvo Radonjicevo pismo kotorskom providuru moglo biti sracunato i na izvjesno (makar i naivno) politicko lukavstvo, u smislu da se pricom o neuspjelom odvracanju Crnogoraca od rata izvrsi svojevrsni pritisak na kotorske vlasti da im prodaju nesto oruzja i vojne opreme, ovi autori i ne pomisljaju. Ne pomisljaju, takodje, ni na to da objasne kako zbilja Radonjicevo pismo od 12. avgusta 1756.godine, sa navedenim sadrzajem, :objasnjava sustinu crnogorsko-turskog rata 1756.”, koji je vodjen tek krajem novembra i pocetkom decembra te godine.

Inace, o tom dogadjaju (zboru na Cetinju i ponasanju Stanislava Radonjica na njemu i poslije njega) neki drugi izvori drugacije govore.
Mitropolit Petar I, na primjer, u svom deseterackom zapisu “Pjesna kako Crnogorci razbise Turke 1756”, pominje imena samo dvojice glavara koji su na tom zboru Turcima rekli “ne” (ili, kako tamo pise,”kami da im damo”), od koji je jedan serdar Stano Popovic(tj. Stanislav Radonjic).(“Petrovici – pisci,duhovnici,vladari”/priredili Slobodan Tomovic i Goran Sekulovic,Podgorica 1997,tomI,str 343).
Dragoje Zivkovic, na istu temu, pise;”;U osvrtu na pasine prijetnje i diktat, guvernadur Stano Radonjic je podvukao da je turski metod pritiska samo jos veci podsticaj da se u otporu istraje. Izmedju ostalog, Radonjic je na kraju rekao: ' Ono sto se od nas trazi da uradimo u ovoj nasoj velikoj nuzdi i jadu, jeste da svi do najmanjenga treba da hrabro prolijete vasu krv na djedovu zemlju, da bi odbranili nasu slobodu. Uzdam se u pomoc Svevisnjega, da ce nas ojacati i dati snage nasoj vazdasnjoj crnogorskoj hrabrosti i da cemo pokazati sa neustrasivoscu koliko su krepke nase snage, kao sto su uvijek u proslosti nasi preci pokazivali' “(Dragoje Zivkovic:Op.cit.,str.178).

I kad ne bi bilo ovih drugih i drugacijih interpretacija Radonjicevog odnosa prema pitanju borbe s Turcima, pomenuta prica autora Istorije Crne Gore ne bi djelovala odvec uvjerljivo. Pored ostalog i zbog toga sto i oni sami, buduci da se nijesu mogli oglusiti o bas sve cinjenice, navode da crnogorskom vojskom u boju protiv Turaka 1756. godine komandovao upravo Stanislav Radonjic, a da tamo nije bilo mitropolita Vasilija, koji je uoci boja, uplasen za svoju bezbjednost, utekao iz zemlje “krisom” 'da nitko ne zna' “(str.343).

Da pomenuta dvojica autora u takvom nastojanju nijesu bili usamljeni pokazuje i Jagos Jovanovic, Ni kod ovog autora, takodje, nije bilo dileme o tome kakav je i sto hoce Stanislav Radonjic. I on trijumf mitropolitove “politicke koncepcije: opisuje kroz poraz Radonjicevog “proturskog pomiriteljstva”, zbog kojeg je, odmah po povratku iz Rusije ,dosao s njim “u ostar sukob”, isticuci da bilo koji sporazum s Turcima “ne dolikuje casti i imenu Crnogoraca”(Jagos Jovanovic:Op,cit,.str.123). Pozivajuci se na “jedan kotorski izvjestaj iz tog vremena”, u kome je navodno bilo napisano da je mitropolit Vasilije “kao ostri mac presjekao crnogorsku saradnju sa Turcima, ne misleci nista kakve ce posljedice biti”,Jovanovic i sam, svojim ostrim rijecima, “sijece” glavu Stanislavu Radonjicu, ciju guvernadursku funkciju inace pise pod navodnicima.
O tome sto mitropolitovog maca nije bilo kad je trebalo sjeci protivnicku vojsku, vec je to mjesto njega radio mac “turskog covjeka” Stanislava Radonjica, ni ovaj autor nista ne kaze.

Naglasena tendencija ignorisanja, ili u najboljem slucaju minimiziranja uloge i ucanaka serdara, odnosno guvernadura Stanislava Radonjica, prisutna je i u opisima njegove spoljnopoliticke, odnosno diplomatske aktivnosti. U tom pogledu su, vise od ostalih, karakteristicni zapisi autora Istorije Crne Gore (Stanojevica i Vasica) i Dragoja Zivkovica.
Autori Istorije Crne Gore (Stanojevi i Vasic), pominju serdara Stanislava (Stanisu) Radonjica kao crnogorskog predstavnika u raznim diplomatskim misijama. On predvodi crnogorsku delegaciju na pregovorima sa bosanskim vezirom, koju je u Bosnu poslao mitropolit Sava, ozbiljno shvativski “turske prijetnje”. Delegaciju je bosanski pasa, “prema tvrdnji crnogorskog serdara Stana Radonjica, lijepo primio”(Istorija Crne Gore,str.331). Stanislav Radonjic je izaslanik mitoropolita Save Petrovica i kod rimskog pape, kome je ponio pismo s molbom crnogorskog prelata “ 'da oslobodi od turskog varvarstva i sacuva svete crkve i toliko naroda hriscanskog' ', pri cemu se “serdar Stanisa”, na putu za Rim, “javio kotorskom providuru iz Trsta”(Istorija Crne Gore, str. 313.).

O svim tim akcijama, medjutim, govori se bez ijedne, makar i uzgredne opaske da su bile u funkciji rjesavanja crnogorskih spoljnopolitickih problema, tj. da ih je vodio crnogorski diplomata i politicar, a ne “mletacki dousnik i turski prijatelj”.

Slicno je i sa pisanjem Dragoja Zivkovica o spoljnopolitickom angazmanu Stanislava (Stana) Radonjica. Zivkovic o tom pitanju najprije pise povodom objasnjenja Radonjicevog zajednickog rada sa mitoropolitom Vasilijom, gdje kaze:
” Kao mandator crnogorskog naroda, vladika Vasilije u junu 1752. godine odlazi na put u Rusiju. Do Beca ga prati serdar Stano-Stanisa Radonjic. Razdvojivsi se tu od Vladike, on obavlja kurtoaznu audijenciju kod carice Marije Terezije. Razgovor koji je s njom vodio nije poznat. Ispracen s poklonima i medaljom, serdar Stano odlazi u posjetu papi Benediktu XIV (1740-1758), sa zadatkom i instrukcijom da od njega trazi pomoc u iznosu od 50.000 skuda za obnovu i odrzavanje manastira na podrucju Albanije koji su pod vjerskom ingerencijom Cetinjske mitorpolije”(Dragoje Zivkovic:Op,cit,.str.168).
Pominje Zivkovic, serdara Stana Radonjica i u kontekstu pripreme Portinog “ratnog mandatora” Hadzi Memed-pase Kukavice da napadne Crnu Goru navodeci da i “serdar Stano”, uz mitropolita Vasilija, dobija “zastrasujuca pisma” iz Bosne o tome sto Crnu Goru ceka ako se ne pokori Turskoj”(Isto,str.174).Pise o njegovom putu u Rusiju, zajedno s mitoropolitom Vasilijem i bratom Djordjijem, gdje kao clan crnogorske delgacije u martu 1758. godine ucestvuje u razgovoru sa ruskom caricom Jelisavetom o “cvornim tackama crnogorsko-ruske saradnje”(Isto,str.182-183).
Zivkovic, najzad, o serdaru, odnosno guvernaduru Stanislavu Radonjicu, kako smo vec naveli, pise i kao o (uz mitropolita Vasilija) najpoznatijem Crnogorcu “van granica svoje zemlje, sa znacajnim diplomatskim iskustvom i kontaktima”, koji je “i pored nerijetkih mimoilazenja s mletackim vlastima, umio s njima i da saradjuje” i kojega Venecija, “ i kad se ozbiljno na njega ljutila:, nije mogla da sasvim odbaci, “jer joj je mnogo puta bio od koristi, a u neku ruku, cini se i da ga je prihvatala kao svoga gradjanina”(Dragoje Zivkovi:Op,cit,.str 177). O efektima, odnosno rezultatima Stanovog spoljnopolitickog angazovanja Zivkovic govori samo na jednom mjestu. Rijec je o konstataciji da Stano Radonjic iz posjete Rimu vratio u svoju zemlju preko Venecije i Napuljske kraljevine - “praznih saka”(Isto,str.168).

Prikaz Radonjiceve vojnicke odnosno ratnicke aktivnosti povodom napada bosanskog vezira na Crnu Goru 1756. godine takodje je protivurjecan i prozet nastojanjima da se minimizira njegov ucinak.
Neki istoricari uopste ne pominju Radonjicevo ucesce u tim borbama. Jedan od njih je i Jagos Jovanovic, koji naprosto kaze da je mitropolit Vasilije, inace glavni inspirator i organizator otpora pokusajima bosanskih vezira da “potpuno potcine Crnu Goru sultanovoj vlasti” i Crnogorce natjeraju “da stalno placaju harac”, prije iznenadnog napustanja zemlje “ dao komandu nad svojom vojskom jednom njeguskom vojvodi”(Jagos Jovanovic:Op,cit,str 128).
Neki istoricari, pak, vise paznje poklanjaju ponasanju mletackih vlasti pred turski napd na Crnu Goru, u smislu zabrane pod prijetnjom smrcu da se Crnogorcima pruzi bilo kakva pomoc, ili omoguci nabavka ratnog materijala, nego samom ratnom okrsaju.
Risto Dragicevic, tako, citavo svoje kazivanje o ovom drugom svodi na konstataciju da Crnogorci, nakon sto su dobili nesto municije, “pod komandom guvernadura Stanislava Radonjica iznenada napanu Turke 25.novembra i primoraju ih na povlacenje”((Risto J. Dragicevic:Guvernaduri u Crnoj Gori (1717-1830),str.24-25).

Dragoje Zivkovic je nesto precizniji i jasniji kako u prikazu bitke tako i procjeni znacaja pobjede koju su Crnogorci u njoj ostvarili.
On kaze da je “do odsudnog sudara Crnogoraca, pod komandom guvernadura Stana Radonjica, s Turcima”, doslo u selu Predisu u Bjelicama 3.XII 1756.godine i da je “u vojnickom i moralnom pogledu dobijena....jos jedna velika bitka, iza koje je nastupilo veliko olaksanje i predah u ratu koji ce jos izmedju dva protivnika beskrajno dugo trajati”(Dragoje Zivkovic:Op.,cit.str.179).
Po priredjivacima za stampu Istorije o Crnoj Gori mitropolita Vasilija Petrovica, sve se odvijalo tako sto su Turci, krajem novembra i pocetkom decembra 1756. godine, nakon sto su osvojili Cevo, pokusali da prodru do Cetinja, ali su ih Crnogorci zaustavili u Tomicima, gdje su “u borbama bili ranjeni bosanski cehaja i beh Ljubovic”(Mitropolit Vasilije Petrovic:Istorija o Crnoj Gori,Cetinje-Titograd 1985,str.154).
“Ovom odbranom:, vele oni, “komandovao je guvernadur Radonjic”.